1 бош илмий-методик марказ 2

47 
БОШ ИЛМИЙ-МЕТОДИК МАРКАЗ 
интеллектуал мулкни (дастурий таъминот, ишлаб чиқариш усуллари, моделлари, 
техникаси, лойиҳалаш ҳужжатлари ва бошқалар) тижорат мақсадларида 
фойдаланиш ҳуқуқи берилган. Лицензия шартномаларининг икки тури мавжуд: 
лицензиат учун интеллектуал фаолият натижаларидан фойдаланиш мутлақ 
ҳуқуқига эга ва мутлақ ҳуқуқсиз. Агар шартномада бошқача қоида назарда 
тутилмаган бўлса, лицензиат ушбу технологиялардан эксклюзив ҳуқуқларга эга 
бўлмайди ва лицензиат лицензияни чексиз кўп марта сотиши мумкин. Лицензия 
шартномаси тури ва тўловлар турларини аниқлашда, роялти ставкаси ҳам 
қўлланилади - интеллектуал мулкдан фойдаланганлик учун тўлов тури
1
. Роялти 
сотиладиган товарлар ва хизматлар нархининг фоизи ёки фойда ёки даромад 
фоизи миқдорида белгиланиши ёки белгиланиши мумкин. Лицензиялаш 
университет нуқтаи назаридан технологияни тижоратлаштиришнинг энг 
фойдали тури эмас, чунки у даромадни фақат роялти кўринишида олади ва 
қўшимча даромад олиш ҳуқуқига эга эмас. 
Лицензиялаш шартномаларини тузишдан ташқари, технологиялар ноу-хау 
орқали тижоратлаштирилиши мумкин. Ноу-хау ёки ишлаб чиқариш сири - бу 
"илмий-техник соҳадаги интеллектуал фаолият натижалари ва учинчи шахсларга 
номаълум бўлганлиги сабабли реал ёки потенциал тижорий қийматга эга бўлган 
касбий фаолиятни амалга ошириш усуллари тўғрисида ҳар қандай хусусиятдаги 
маълумотлар, агар учинчи шахслар бундай маълумотларга қонуний равишда 
бемалол кира олишмаса ва бундай маълумотларнинг эгаси уларнинг 
махфийлигини сақлаш учун оқилона чоралар кўради, шу жумладан тижорат сири 
режимини жорий этиш орқали”
2
. Ноу-хау ва лицензиялаш шартномалари 
ўртасидаги асосий фарқлар: 
– шартномани имзолашдан олдин сирни ошкор қилиш билан боғлиқ бўлган 
юқори хавф ва махфий маълумотларнинг учинчи шахсларга ошкор бўлиши 
мумкинлиги; 
– шартнома предметининг қатъий махфийлиги туфайли шартномалар 
тузилгандан кейин бекор қилиниши мумкин эмаслиги; 
– махфий маълумотларни ҳимоя қилишнинг аниқ муддати йўқлиги. 
Технологиялар комплексини тижоратлаштириш учун саноат кооперацияси 
усули қўлланилади, унда томонлар маҳсулот ва хизматларни сотиш ва сотиб 
олиш учун ўзаро этказиб бериш тўғрисида шартнома тузадилар, шунингдек 
ўзаро манфаатларга йўналтирилган узоқ муддатли қўшма манфаатлар 
шакллантирадилар. Саноат кооперациясини яратиш сабаблари: 
– ишлаб чиқариш харажатларини камайтириш; 
1
Неволин И. В. Математическая модель поведения участников лицензионных переговоров // Экономический 
анализ: теория и практика. 2013. №14. С. 54-60. 
2
Зараменских, Е. П. Коммерциализация технологий /Е.П.Зараменских. Новосибирск: ЦРНС, 2014. 125 с. 

---