1 бош илмий-методик марказ 2

13 
БОШ ИЛМИЙ-МЕТОДИК МАРКАЗ 
сони 25 тадан ошди, шу тарзда уларнинг сони тез ўсиб борди. Дастлаб, 
коллежлар тўловга қодир эмас талабалар учун ётоқхона эди, аммо вақт ўтиши 
билан улар имтиёзли муассасаларга айланди, уларда талабалар нафақат 
яшабгина қолмай, балки ўқиб, талабалар элитасини шакллантирдилар. 
XVI
 
асрнинг бошларида университетлар сони сезиларли даражада ўсди, 
аммо уларнинг мақомида ёки таълимни ташкил этишда сезиларли ўзгаришлар 
бўлмади. Ўзгаришлар фақат Уйғониш даврининг келиши ва инсонпарварлик 
фалсафасининг пайдо бўлиши билан бошланди. Профессор-ўқитувчилар ва 
талабалар ўртасида қаттиқ масофа бўлган Ўрта аср мактабининг қоидалари 
ўрнига махсус таълим ва мутахассислик билимлари ва ҳаваскор олимларни 
бирлаштирган янги билимларни, гуманитар тадқиқотларни биргаликда излаш 
тушунчаси келди. Шу билан бирга, Юнонистоннинг янги атамаси – академия 
нутқида илдиз отди. Босма матбуот ихтироси ҳам янги ғояларнинг тарқалишига 
ёрдам берди. 
Илм-фан ва университет таълимини ривожланишининг навбатдаги босқичи 
табиатни аниқ кузатиш билан боғлиқ. Ривожланишнинг янги тўлқини янги 
билимларни уларга тегишли мавзуларни ўргатишнинг белгиланган тартибига 
таҳдид сифатида қабул қилган университетларни четлаб ўтди. Амалий фанлар 
пайдо бўлишининг натижаси университетлар билан боғлиқ бўлмаган мустақил 
ихтисослаштирилган мактабларнинг ташкил этилиши эди. Бу даврда, 
шунингдек, черков таъсири остида университетларнинг сони кўпая бошлади. 
Франция инқилобидан сўнг тугатилмаган университетларни алмаштирадиган 
олий мактаблар, дастлабки политехника ва ҳарбий факультетлар пайдо бўлган. 
Инновациялар Ўрта аср ёндашувидан университет таълимининг янги босқичига 
ўтишни англатарди, айни пайтда хусусий университетларнинг биринчи 
прототиплари пайдо бўлди. Университет моделини янгилаш ўз навбатида янги 
университетлар ва факультетларни яратишга тўсқинлик қилувчи мавжуд 
университетларни, шунингдек, янги фанларни ўқитишни сезиларли даражада 
мураккаблаштирди. Вақт ўтиши билан анъанавий университетлар янги фанлар 
ва илмий усулларни қабул қила бошладилар ва бунинг натижасида Германияда 
янги университет модели пайдо бўлди - Гумболдт
1
. Кейинчалик тадқиқот 
университетининг прототипига айланган немис классик университетининг 
модели ҳисобланди. 
Шундай қилиб, саноат даврининг бошланишидаги ислоҳотлар натижасида 
ўрта асрдаги врачлар, юристлар, теологлар университетлари - олимлар ва 
муҳандисларнинг табиий-илмий университетига айланди. 
Вильгелм фон Гумбольд (1767-1835 йй.) бугунги кунда классик 
1
Виссема, Й. Университет третьего поколения / Й. Виссема.М.: Олимп-Бизнес, 2016. 480 с. 

---