1 бош илмий-методик марказ 2

41 
БОШ ИЛМИЙ-МЕТОДИК МАРКАЗ 
Ўзбекистон Республикаси Инновацион ривожланиш вазирлиги ҳузуридаги 
Илмий ва илмий-техник фаолият натижаларини тижоратлаштириш Президент 
жамғармаси маблағлари ҳисобидан молиялаштириладиган илмий ва илмий-
техник фаолият натижаларини баҳолаш ва танлаб олишни ўтказиш қўйидаги 
схема орқали амалга оширилади. 
Тижоратлаштириш - бу мулкчилик (инновация) объектини савдо орқали 
фойдага айлантириш жараёни. Ёки тижоратлаштириш деганда уни сотишдан ёки 
ўзи ишлаб чиқаришида ишлатишдан даромад олиш тушунилади. Шунингдек, 
улар тижоратлаштиришни илмий тадқиқотлар ва ишланмалар натижаларини ўз 
вақтида бозорда маҳсулот ва хизматларга айлантириш жараёни деб 
таърифлайдилар. Бошқача қилиб айтганда, тижоратлаштиришни инновацион 
маҳсулотларни бозорга чиқариш жараёни деб тасаввур қилиш мумкин. Ушбу 
жараён бир нечта кетма-кет босқичларни ўз ичига олади. Биринчи босқичда, агар 
компания бир нечта инновацион маҳсулотларни ишлаб чиқараётган бўлса, у 
бозорга олиб чиқиш учун энг фойдали бўлганларни баҳолайди ва танлайди. 
Баҳолаш экспертиза шаклида маълум мезонларга мувофиқ амалга оширилади: 
инновацион маҳсулотнинг потенциали, ушбу маҳсулотга жамиятдаги талаб, 
потенциал харидорнинг (маълум бозор сегментида) маҳсулотга бўлган талаби, 
маҳсулотни сотишдан келиб чиқадиган потенциал иқтисодий самарадорлик (соф 

---

42 
Илмий ва инновацион фаолиятни ривожлантириш 
жорий қиймат, ички рентабеллик даражаси, қоплаш муддати ва бошқалар). ва 
бошқалар. Тижоратлаштириш жараёнининг иккинчи босқичи зарур маблағларни 
ишлаб чиқаришдир. Бир нечта инновацион корхоналарда ишланмаларни 
мустақил равишда молиялаштириш учун етарли маблағ мавжуд бўлганлиги 
сабабли, ушбу босқичда корхонанинг асосий вазифаси инвесторни жалб 
қилишдир. 
Учинчи босқичда яратилган янгиликка бўлган ҳуқуқлар жараённинг барча 
иштирокчилари ўртасида тақсимланиши билан мустаҳкамланади. Ва ниҳоят, 
тижоратлаштиришнинг тўртинчи ва охирги босқичи, агар керак бўлса, уни янада 
такомиллаштириш билан янгилик ишлаб чиқаришни ташкил этишни ёки уни 
ишлаб чиқариш жараёнига киритишни ўз ичига олади. Инновацион корхоналар 
тижоратлаштириш жараёнининг ягона иштирокчилари эмас. Умуман олганда, 
инновацион 
маҳсулотларни 
тижоратлаштириш 
жараёнининг 
барча 
иштирокчиларини иккита тоифага бўлиш мумкин – инновацияларни ишлаб 
чиқувчилар ва уларнинг харидорлари (инвесторлар). Инновацияларни 
тижоратлаштириш - бу муваффақиятли бўлса, келгуси даромадларда иштирок 
этиш асосида ушбу янгиликни амалга ошириш бўйича фаолиятни 
молиялаштиришга инвесторларни жалб қилиш. Шу билан бирга, инновацион 
лойиҳани бозорга чиқариш жараёни инновацион фаолиятнинг асосий 
босқичидир. Инновацион лойиҳани бозорга чиқариш жараёни бир неча 
босқичларни ўз ичига олади: 
1. Aгар корхонада бир нечта лойиҳалар мавжуд бўлса, унда бозорга кириш 
учун тижорат салоҳиятига ва ривожланишга тайёрлиги юқори бўлган 
лойиҳаларни танлаш керак.
2. Пул маблағларини шакллантириш. Одатда компанияда ўз маблағлари йўқ 
ёки етарли эмас. Бундай ҳолда, инвесторларни жалб қилиш керак. 
3. Лойиҳага ҳуқуқларни бериш ва иштирокчилар ўртасида тарқатиш. 
4. Инновацияларни ишлаб чиқариш жараёнига киритиш ёки агар керак 
бўлса, кейинчалик қайта кўриб чиқиш билан янгилик ишлаб чиқаришни ташкил 
этиш. 
Инновацияларни ишлаб чиқувчиларга қуйидагилар киради: 
- тадқиқот институтлари - ҳозирги пайтда тижоратлаштириш жараёнининг 
энг муваффақиятли ва жадал ривожланаётган иштирокчиларидан бири бўлиб, 
жуда кўп сонли истиқболли ишланмалар мавжуд. Бу ерда тижоратлаштириш 
жараёни институтнинг ўзи эмас, балки унинг эгаси (ривожланиш буюртмачиси) 
- давлат, йирик фирма, хусусий инвестор томонидан амалга оширилади; - кичик 
ва ўрта корхоналар, шунингдек, тадқиқот институтларидан фарқли ўлароқ, 
мустақил 
равишда 
(ёки 
воситачилар 
орқали) 
амалга 
оширадиган 
тижоратлаштириш жараёнининг тез ривожланаётган иштирокчисидир; - 

---