1 боб Ўзбек тилида сўз ясалиш усуллари

ko‘z tashladi-da,
zinadan ohista yuqoriga 
ko‗tarildi. (K.Yashin). yo‗lchi atrofiga 
ko‘z yugurtirib,
 qigza tomon 
ikki –uch 
qadam bosdi.
 (Oybek).
Qismlarning qaysi so„z turkumidan bo„lishiga qarab qo„shma 
fe‟llar ikki ikki turga bo„linadi: 
1. “Ot+fe‟l” tuzilishi (fe‟l bo„lmagan so„z bilan fe‟ldan tarkib 
topgan) qo„shma fe‟llar: 
ta‘zim qilmoq, g‗ayrat qilmoq, fikr qilmoq, 
xursand bo‗lmoq 
kabi; 
2. “Fe‟l+fe‟l” tuzishli (ikki fe‟ldan tarkib topgan) qo„shma 
fe‟llar: 
sotib olmoq, olib qochmoq, chiqib ketmoq
kabi. 
“Ot-fe‟l” tuzilishli qo„shma fe‟llar.
Bunday qo„shma fe‟l 
tarkibidagi qismlar aslida obyekt bilan harakat munosabatini 
ko„rsatsa ham, qo„shma fe‟l tarkibida ular orasidagi sintaktik aloqa 

---

39 
kuchsizlanib, har ikki qism yaxlit holda bir umumiy lekisk ma‟noni 
anglata boshlaydi, ya‟ni semantik va grammatik jihatdan o„zaro 
uzviy bog„lanib ketib, bir butun leksik birlikni tashkil qiladi. Bu tip 
qo„shma fe‟llarning birinchi qismi vazifasida ot, sifat, son kabi 
turkum so„zlari keladi, ikkinchi qism vazifasida solmoq, qilmoq 
fe‟llari qo„llaniladi. Bu xildagi qo„shma fe‟llarda solmoq, qilmoq 
fe‟llari birinchi qismida ifodalangan narsa, belgi, xususiyatga, 
daraja va miqdorga ega qilish, o„shanga xos qilish, shu holatga 
keltirish kabi ma‟nolarni anglatadi: 
asos solmoq, gapga solmoq, 
dahshat solmoq, esga solmoq, vafo qilmoq, e‘lon qilmoq, katta 
qilmoq
kabi. 
Biz, o‗qituvchilar, to‗qqiz yil davomida seni 
ko‗zimizning nuri, qalbimizning harorati bilan