1 боб Ўзбек тилида сўз ясалиш усуллари

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

29 
1.2. So„z yasalish strukturasi 
 
So„zning yasalish strukturasi (tarkibi) so„zning morfem 
strukturasidan ham, so„zning morfologik strukturasidan ham farq 
qiladi. 
So„zni morfem strukturasiga ko„ra tahlil qilinganda, uning 
(so„zning) umuman tarkibi –morfemalari –ma‟noli qismlari 
aniqlanadi. Masalan: 
ter-im-chi-lar, o‗qi-t-uv-chi-lik-ni, paxta-zor-
lar-ning
kabi. 
So„zning morfologik strukturasi tahlil qilinganda esa, uning 
(so„zning) shakl yasash asosi va shakl yasovchi vosita ajratiladi. Bu 
vositalar esa so„z tarkibida ikkitadan oshmaydi: shakl yasovchi asos, 
shakl yasovchi affiks. Masalan: paxtakorlarning so„zining shakl 
yasovchi asosi paxtakorlar, shakl yasovchi affiksi –ning, paxtakorlar 
so„zining shakl yasovchi asosi –paxtakor, shakl yasovchi affiksi –
lar, paxtakor –so„z. 
So„z yasash tarkibida esa so„z yasovchi asos va so„z yasovchi 
affiks ajratiladi. Ya‟ni so„zda yasovchi qismlar ham ikkitadan 
oshmaydi (garchi so„z tarkibida birdan ortiq o„zak va so„z 
yasaydigan birdan ortiq affiks bo„lsa-da). Masalan, bilimdonlik 
so„zining so„z yasovchi asosi bilimdon, so„z yasovchi affiksi –lik, 
bilimdon so„zining so„z yasovchi asosi bilim, so„z yasovchi affiksi –
don, bilim so„zining so„z yasovchi asosi –bil, so„z yasovchi affiksi –
im. 
Yasama so„zining asosi (so„z yasalish asosi) qo„shma so„z yoki 
so„z birikmasiga teng bo„lishi mumkin. Bunday holatda ham 

---

30 
yasovchi qismlar ikkitadan oshmaydi. Masalan, 
belbog‗li
so„zining 
yasovchi asosi –
belbog‗,
yasovchi affiks –
li; besh qavatli (bino)
yasovchi asos –
besh qavat
, yasovchi affiks-
li
; 
ikki xonali (uy) –ikki 
xona
–yasovchi asos, 
-li
yasovchi affiks. Ammo yasovchi affiks 
qatnashmagan 
qo„shma 
so„zlarda 
yasovchi 
komponentlar 
(qismlar)ning hammasi