1 Боб. Қуёш-биоэнергия билан иситиладиган намунавий уйлар учун ишлаб чиқилган иссиқлик аккумуляторлар тўғрисида шарх

1 Боб. Қуёш-биоэнергия билан иситиладиган намунавий уйлар учун ишлаб чиқилган иссиқлик аккумуляторлар тўғрисида шарх
1.1. Иссиқлик аккумуляторининг типлари ва уларнинг тузилиш ишлаш принципи.

Бир қаватли гелиоуйнинг чердаги жойлаштирилган қуёш ҳаво иситиш коллекторидан фойдаланиб 12м² ёзали ҳонани иситиш мумкун. Биринчи марта бундай қуёш уйи Новосибир электротехника институтида А.Б. Черишев томонидан 1984-1985 йилларда қурилиб синовдан ўтказилган.

Қуёш нергиясидан фойдаланиб ишлайдиган бу гелиоуйнинг ички ҳаво температураси қиш фаслида +10 C дан пастга тушмаган. Февраль ва март ойларнинг ҳаво очиқ кунларида хонанинг ички температураси 20-25°C атрофида сақланган.Бу қуёш уйи тахта қурилиш материалларидан тайёрланиб қурилган булиб, хонанинг ички қисми шиша толали минерал пахта билан иссиқлик сақловчи қатлам хосил қилиниб устидан фанер қопланган, гелиоуйнинг чердаги ҳам шиша толали минерал пахта билан иссиқлик сақловчи қоплама ва шифер билан қопланган. Чердакнинг жанубий томони пулат метал листдан қора яшик таёрланиб атрофлари 10 см кенгликдаги тулиқ ёзаси 6м²иссиқ яшик тахта билан ўраб бириктирилган ва остки қисми иссиқлик йўқолишини камайтириш мақсадида шиша толали минерал пахта билан изоляция қилинган гелеоколлектор ўрнатилган. Гелеоколлекторнинг тиниқ юзасини қор ва ёғин-сочин қоплаганида уни тушуриш мақсадида 5-қўл билан бошқариш қурилмаси ўрнатилган. Куннинг қуёшли бўлган пайтларида гелиоколлекторнинг тиниқ юзасига нур тик тушиб ички қисмга максимал ўтишга эришиш мақсадида 5-қурилма қўл билан бошқариб турилади. Гелеоколлекторнинг қора металлардан тайёрланган яшигининг ичига иссиқ ҳаво оқими қиздирувчи вентелятор ёрдамида 250 м³ / соат билан циркульяция қилинади. Устки қисми эса ораси 5-7 см хаво қатламли икки қават шиша билан қопланиб таглик қисми шиша толали пахта қоплама билан яьни иссиқлик сақловчи қатлам билан ўраглан.

12- Майда тошлар (Шебен)

14- Электроколорифер
15- Бетон қурилмаси траншея

Қуёш уйининг остида улчами 2*2,7 м ва чуқурлиги 4м бўлган ерости хонаси қурилган унда ҳажми 2м² бўлган сув баки жойлаштирилган. Унинг остида хажми 03 м³бўлган сув баки жойлаштирилган. Унинг остида хажми 0,3м³ булган майда тошли (Шебен) иссиқлик аккумлятори қурилиб унинг иссиқлик туплаш самарадорлигининг кунлик қуввати 1квт бўлган майда тошли (шебен) иссиқлик аккумлятори қурилиб унинг иссиқлик туплаш самарадорлигининг кунлик қуввати 1м² учун 800Вт га тенг. Қуёшли кунларда гелеоколекторда қизиган иссиқ хаво оқими вентелятори ёрдамига шу иссиқлик аккумляторига ҳайдаш йўли билан тўпланади. Ўз навбатида бу иссиқлик аккумлятор 2м чуқурликдаги траншея махсус иссиқлик сақловчи қатлам билан бириктирилган. Агар ташқи хаво ҳарорати пасайиб кетганда ва булутли кунлар қуввати 9 квт булган қўшимча хаво қиздириш қурилмаси (Элекрокалорифер) ишга тушурилади.

Бу қиздириш қурилмаси иссиқликни сувга беради. Хаво оқими иситилган сув орқали ўтиб исийди ва хона ичидаги ҳавони иситишга сарфланади. Натижада қуёш уйи ички хаво температураси булутли ёки сурункали совуқ кунларда ҳам нормада сақланилишига эришилади. Аммо бундай қуёш уйларнинг қурилишига бўладиган ортиқча сарф харажатларнинг кўплиги қурилмалар бевосита қўл билан бошқарилиши ва бир хоналик уй бўлиши етарли самарадорликка эришиб булмаслигининг асосий элементлари ҳисобланади.
Қуёш уйи учун гелиохаво иситиш коллекторига узунлиги 2,2 м ва эни 1,2 ва чуқурлиги 0,1 м бўлган туби пўлат мисдан яшиксимон сифатида ясалган, қора лак билан буялган , таглик қисми0,1 м қалинлигидаги шиша толали пахта билан (иссиқлик сақловчи қатлам билан) қопланган, усти икки қаватли шиша билан қопланган булиб бу тиниқ ёзасига тушадиган қуёш энергияси колекторидаги ҳавони қиш фасли хаво очиқ кунлари 45-60° c гача қизаради.
1- Хаво берувчи системада 2- вентелятор йордамида обориладиган хаво оқими 3 бошқариш қурилмаси орқали горизантга нисбатан қиялиги 45° булган 6-гелиоколлекторга юборилади. Қуёш энергияси тасирида қизиган хаво 9 бошқариш қурилмаси ёрдамида иситиладиган 12- хонанинг иссиқлик алмашинув қурилмасига юборилади. Иссиқлик узатиш ва хона хавосинииссиқлик берувчи батареялари ёрдамида хона ҳавоси иситилади. Бундай иситиш жараёнида гелиоколлектордан келадиган ортиқча иссиқ ҳаво 8, 4, бошқарув ёрдамида 5-қайроқ тошли иссиқлик аккумляторига юборилади ва иссиқлик тўпланади. Кечки пайтларда иссиқлик аккумляторидан 8,9 орқали иссиқ ҳаво 12- хонага юборилади. Иситиладига хонанинг температураси нормадан (18 c) пасайганда ҳавонинг қухумча иссиқлик 10- электроколефер ичига тушади ва иссиқ ҳаво юборилади. Қуёшли бўлмаган (булутли) кунлар, сурункали совуқ пайтларда 4, 8 ва 9 бошқариш қурилмаси ёпилган бўлади ва зарур бўлганда қўшимча АГВ ишга тушурилади. Натижада иситиладиган ҳона температураси нормал режимга сақланади. Бундай қуёш уйи Швецияда 1990-йилда қуриб синовдан ўтқазилган. Гелиоуйнинг майдони 66 м² атроф деворлари орқали юқоладиган иссиқлик миқдори 7500 ккал / соат иссиқлик алмашинув системасининг юзаси 50м² қайроқ тошли иссиқлик аккумляторининг ҳажми 8 м³ ва қуёш коллекторига хаво ҳайдовчи вентеляторининг қуввати 0,25 квт га тенг бўлган.(13). Бу қуёш уйнинг қурилишидаги ва ёқилғи энергия сарф-харажатларининг юқорилиги сабаб уни куриб фойдаланишдаги иқтисодий самарадорлигининг пастлиги қурилмадан фойдаланишда қийинчиликлар келтириб чиқаради.
1985-1990 йилларда Краснадор ўлкасида комбинациялаштирилган иссиқлик аккумляторли қуёш энергияси иссиқлик 6а насосли уй қурилиб тажриба синовидан ўтказилди. ( 1.1.2-расм)

Уйни иситишда қўлланиладиган иссиқлик насос учун бир неча иссиқлик манбаларидан фойдаланилади. Шунингдек бу қурилмани ишлатиш учун пол остида сув бакидаги система орқали 7 °c ли буғланишни ҳосил қилади. 12 0 м плотина турбалар сарфланади . Иссиқлик насосида иссиқлик температураси 50°c ҳосил қилади. Бу иссиқлик иссиқ сув бакига юборилади. Иссиқлик насосини юритиш учун 1,2 кВт қувватли вентелятор ишлатилиб ундан 3,5 кВт иссиқлик қуввати олинади.

Хулоса қилиб айтганда гелиоколектордан олинадиган иссиқлик бак иссиқлик аккумлаторига тўпланиши ҳисобидан 3,4-4,0 марта электр энергияси иқтисод қилинади. Аммо бу комбинацияштирилган қуёш энергияси ва иссиқлик насосидан фойдаланиш учун фойдаланиладиган қурилмаларни тан нархи баландлиги, ортиқча электр энергия сарфланиши, ортиқча ишчи кучи талаб этади.
1.2 Фермер хўжаликларида дала шийпонлари учун қуришга тавсия этилган шимол томонидан синхрон айланувчи ясси қуёш нурланиш рефлекторлари ўрнатилган қисқамуддатли иссиқлик жамловчи қурилмалардан фойдаланиб иситиладиган 2015-2020 йилларда профессор Р. Р Авезов ва изланувчи тадқиқотчилар ДўстеровА.С ва Ш.Б. Имомovлар томонидан уйнинг температура режими ўрганилди.Қуёш уйнинг ичидаги ортиқча иссиқликни аккумлациялаш ва температура режимини мувофиқлаштириш мақсадида дастлаб пластмасса бутилкали иссиқлик аккумулятор қурулмасини матасин шимол томонда синхрон айбланувчи ясси қуёш рефлектор системасини жойлаштириш билан тушадиган қуёш радиациясини суткалик қишки сезон даврида температуре ўзгаришини ҳамда метрологик малумот асосида ўрганилган. [ ]Қуёш уйнинг температуре режимини мувофиқлаштирилганлигини қараймиз.