1-боб. СоғЛИҚни сақлаш тизимидаги ахборот технологиялари бериш

1-БОБ. СОҒЛИҚНИ САҚЛАШ ТИЗИМИДАГИ АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ БЕРИШ


1.1. Тиббий тадқиқотларни компьютерлаштириш муаммолари
Ахборотлаштиришнинг илғор йўналишларидан бири тиббиёт соҳасида компьютерлаштиришдир. Компьютерни тиббий амалиётда ўлчаш ва назорат қилиш ускуналари билан биргаликда ишлатиш беморнинг аҳволи ва унинг реал вақт режимида ишлаши тўғрисида ахборотни автоматлаштирилган тарзда тўплаш учун янги самарали воситаларни яратишга имкон берди.
Компьютер ва магнит-резонанс томография каби замонавий юқори технологияли диагностика усуллари, касалхонада ва уйда беморнинг аҳволини узоқдан мониторинг қилиш тиббиётни компьютерлаштиришда кучли замонавий йўналишга айланди. Рақамли скрининг усуллари кенг қўлланилади: кўкрак бези саратонини аниқлаш учун пулмонер силни аниқлаш учун рақамли флуорографи, рақамли мамографи.
Тиббиёт ва соғлиқни сақлаш соҳасидаги ахборот жараёни тиббий информатика орқали кўриб чиқилади. Тиббиёт ва соғлиқни сақлашда ахборотни олиш, узатиш, қайта ишлаш, сақлаш, тарқатиш ва висуализация қилиш жараёнларини ўрганадиган амалий илм. Унинг мавзуси биомедикал, клиник, реабилитация ва профильактика муаммолари билан боғлиқ ахборот жараёни бўлиб, ўрганиш объекти - бу компьютер техникасига асосланган ахборот технологиялари. Тиббий информатика ўз тадқиқот мавзусига эга бўлган ва бир қатор бошқа тиббиёт йўналишларида ўз ўрнини олган мустақил тадқиқот соҳаси сифатида эътироф этилади. Шу билан бирга, у умумий информатика тадқиқот усулларига асосланган.
Тиббий билимларнинг асосий мақсади компьютер технологиясидан фойдаланган ҳолда тиббиёт ва соғлиқни сақлаш соҳасида ахборот жараёнларини оптималлаштиришдир. Тиббий маълумотларнинг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат:
- ахборотни ўлчаш, сақлаш ва қайта ишлаш жараёнларини таҳлил қилиш ва тадқиқ қилиш;
- янги тиббий технологияларни ишлаб чиқиш;
- тиббий тадқиқот тизимига компьютер техникасини яратиш ва жорий этиш муаммоларини ҳал этиш;
- Эксперт тизимлари ва қарорларни қабул қилиш назарияси асосида тиббий маълумотларни таҳлил қилиш учун математик усулларни яратиш.
Тиббиётдаги таълим жараёни тизимида, ҳам ўрта, ҳам олий ўқув юртларида биз бир нечта бўлимларни шартли ажратишимиз мумкин:
- тиббий ахборот ва тиббий маълумот;
- тиббий маълумотларнинг компьютерга тақдим этилиши учун тизимлар;
- тиббий тадқиқот ускуналари;
- тиббий компьютер тизимларининг дастурий таъминоти;
- соғлиқни сақлаш тизимидаги алоқалар;
- тиббий ходимлар учун фойдаланувчи интерфейси.
Тарихий маълумот. Нисбатан қисқа вақт ичида ривожланиш янги ташҳис усуллари, даволаш тизимлари, терапевтик жараёнларни моделлаштириш ва касалликларнинг ривожланишини тахмин қилиш билан амалий дори-дармонларни бойитди.
Физикада ёки технологияда ҳар бир янги кашфиёт муқаррар равишда тиббиётдаги ўз аксини топди. Мисол тариқасида рентген нурлари ва унинг тиббий амалиётга татбиқ этилиши. Р-нурлари кашф қилингандан бери рентген аппаратлари жуда кўп касалликларни аниқлашда катта ёрдам кўрсатди.
50-йиллардаги оптик-толали аппаратларнинг кашф қилиниши эндоскопларнинг пайдо бўлишига олиб келди - ички ичи бўш органларни ўрганиш учун инвазив визуал усуллар ва эндоскопни микропроцессорлар билан боғлаш 1980-йилларнинг бошларида видео-ахборот тизимлари - юқори аниқликдаги видео эндоскоп ва ташқи хотира омборларини яратди.
Компьютер томографияси ва ультратовуш текширув усулларини (ультратовуш текшируви) яратиш диагностика соҳасида янги даврни очиб, уларни турли касалликларни даволашда стандарт сифатида эътироф этди. Томографларни ихтиро қилиш ва такомиллаштириш билан бирга, 60-йиллардан бошлаб, ультратовуш текшируви жараёнида ингл. Тадқиқот усуллари қайд этилган. Бугунги кунда рақамли ультратовушли машиналар бир вақтнинг ўзида уч ўлчовли сканерлаш ёрдамида олинган икки ўлчамли бир неча тилларни кўриш имконини беради.
Биокимёвий, гематологик, иммунокимёвий, молекуляр биологик тадқиқотлар учун автоматлаштирилган лаборотория усулларига ахборот технологиялари жорий этила бошланди.
Микробиологик ва вирусологик тадқиқотлар, инсон ҳужайралари ва тўқималарига оид таҳлиллар таҳлиллари компьютер техникаси ва махсус дастурий таъминот асосида электрон автомат ва қурилмаларни ўтказишга, тез таҳлилларни тавсифлайдиган ва кенгайтирди. Шундай қилиб, замонавий асбоб-ускуналар ёрдамида тиббиёт барча инсон организмларини текширишга муваффақ бўлди, уларнинг кўпчилиги инвазив бўлмаган, яъни инсон танасига инструментлар ёки контраст воситаларни киритишдан ташқари. Тадқиқотлар бемор учун қулай эмас, оғирроқ бўлади. Улар текширув пайтида оғриқ ва асоратлар билан бирга келмайди.


1.2. Тиббий тизимлар ҳал қиладиган вазифалар
Одатда битта тиббий тизимда (МС) бир неча солвабле муаммоларни аниқлаш мумкин. Бироқ, аксарият ҳолларда сиз битта асосий (охирги) вазифани белгилашингиз мумкин.
Статистик маълумотлар деярли ҳар бир милоддан аввалги МСда қўлланилади, аммо одатда якуний мақсад эмас, балки ахборотни қайта ишлаш босқичларидан бири бўлиб хизмат қилади.

Тиббий ходимларнинг асосий мақсади - тиббий ахборот тизимларига хосдир. Ахборотнинг мақсади - маълумотни йиғиш, дастлабки ишлаш, ахборотни сиқиш, уни тартибга солиш, сақлаш ва талаб шаклида истеъмолчига тарқатиш. Медицина учун ахборот тизимлари компьютер воқеалари, турли библиографик маълумотлар, маълумотнома материаллари, давом этадиган ва якунланган илмий тадқиқот натижалари (клиник ёки экспериментал), турли маъмурий маълумотлар, йиллик, ойлик ва бошқа ҳисоботларни, материалларни сақлаши мумкин. Тиббиётни аниқлаш, яъни патологик ҳолатларни, жараёнларни ёки биологик нарсаларни синфлардан бирига тайинлаш, ишлаб чиқилган ва ишлатилаётган тиббиёт тизимларида энг тез-тез учрайдиган вазифадир.

Тиббий танқид қилиш клиник диагностика, жараён жараёнини олдиндан айтиш, ҳар қандай моддалар ёки микроорганизмларни идентификациялаш, скрининг, яъни оммавий профильактик текширувлар вақтида касалликнинг юқори хавфи юқори бўлган беморларнинг ёки шахсларнинг экскрециясини, аҳолининг исталган қисмини танлаш ёки сараланиши билан белгиланади. критериялар.
Тиббий танқислиги билан боғлиқ муаммоларни ҳал қилишнинг босқичларига боғлиқ бўлган айрим вазифалар қуйидагилардан иборат: белгиларнинг информативлигини баҳолаш ва улардан энг танқидий маълумотларни танлаш, таниб олиш алгоритмларини ишлаб чиқиш ёки танлаб олиш, касалликнинг аломатлар эҳтимоли ва эҳтимолликлари ҳақида маълумотни ўз ичига олган жадваллар шаклида "диагностика стандартларини" яратиш . Тананинг ҳолатини назорат қилиш тиббий тан олиш вариантидир. Биз ҳозирги ҳолатни, масалан, операциядан кейинги даврда, коронар юрак касалликларини даволашда, оғир шикастланишлар ва бошқа келиб чиқиши билан таҳдид қилувчи шароитларда, ҳомиладорлик ва туғиш вақтида мавжуд ҳолат ҳақида гапирамиз.
Одатда ушбу моделлар электрокардиёграмлар, электроансефалограмлар, нафас олиш частоталари, юрак уришуви, қон босими ёрдамида компьютер билан узлуксиз ишлаш учун мўлжалланган тизимларда қўлланилади. Касал аҳволини мониторинг қилишда ахборотни тез-тез ўрганишнинг асосий мақсади одатдагидан ва ғайритабиий ҳолатидан, сигнал беришни, навбатчи ходимларни чақирганидан, автоматик равишда маълумот ёзишни тўхтатиб ёки фавқулодда чораларни амалга оширишдан иборат бўлган кам сонли шартларни тезда таниб олишдир.
Физиологик меъёрлар билан таққослаш оммавий профильактик текширувлар учун айрим касалликлар, касалликлар ва ногиронлик учун хавф омилларини аниқлаш, болаларнинг индивидуал ривожланиш турини баҳолаш, гуруҳларнинг физиологик ва гигиэна жиҳатидан баҳолаш учун зарур. Кўпинча бундай ҳолларда биз норма ва патология ўртасидаги чегарани тасвирлайдиган моделлар ҳақида гапирамиз ва бу чегаранинг ўтиш эҳтимолини аниқлашга ёрдам берамиз.
Масалан, оммавий профилактика текширувлар вақтида "юрак хуружининг хавфи", яъни "юқори риск" гуруҳи ажратилган. Ушбу гуруҳда касаллик эҳтимоли ўрганилаётган қолган қисмлар орасида бу эҳтимолга қараганда анча юқори. Бундай гуруҳга кирувчи шахслар чуқур текширув ва кузатишларга асосланади.