1-боб. СоғЛИҚни сақлаш тизимидаги ахборот технологиялари бериш

Касалликлар ва патологик Этиология.
Этиология жараёнларнинг келиб чиқиш сабаблари ва шароитлари тўғрисдаги таълимотдир. Келиб чиқиш сабаблари нисбатан осонлик билан аниқланувчи касалликлар мавжуд. Масалан, оғир механик травма мия чайқалиши сабабчиси бўлса, оқиш спирохета захмни келтириб чиқаради. Бошқа бир ҳолатларда касалликни ўзини ва уни келтириб чиқарувчи сабабларни аниқлаш қийин бўлади. Масалан ичакларда доимий яшовчи ичак таёқчалари соғлом кишиларда ҳеч қандай касаллик чақирмайди. Бироқ ионланувчи нурлар таъсирида у колит ривожланишига олиб келиши мумкин. Нурланишсиз ичак таёқчалари соғлом кишиларда колит келтириб чиқармаса ҳам, лекин колит сабабчиси нурланиш эмас, балки ичак таёқчаси ҳисобланади. Охирги кўрсатилган омил бошқа касалликни — нурланиш касаллигини сабабчиси ҳисобланади. Баъзан айрим касалликларни, масалан ўсмаларни, кўпгина руҳий ва айрим аутоиммун касалликларни аниқ сабабларини умуман аниқлаш қийин бўлади.
Касалликларнинг келиб чиқиши тўғрисидаги тасаввур билим даражаси ва тиббиёт усуллари имкониятларига қараб ўзгаради. Диалектик материализм нуқтаи назаридан, касаллик бир неча омиллар мажмуаси асосида ривожланиб, улар ичида касаллик сабаблари ва пайдо бўлиш шароитлари мавжуд бўлади.
Касаллик сабаби — у алоҳида касалликни ва унга хос хусусиятларини келтириб чиқарувчи патоген омилдир. Ҳар бир касаллик ўзининг аниқ сабабчисига эга.
Ҳақиқатдан, сил микобактерияси аниқ касаллик силни чақиради ва унингсиз ривожланиши мумкин эмас. Касаллик чақирувчи шароитлар ўзлари аниқ бир касаллик чақирмайдилар, лекин касалликнинг келиб чиқишига имконият яратадилар. Барча кишиларнинг ичаклари, териси ва шиллиқ қаватларида сапрофитлар (ичак таёқчаси, кокклар) бўлади, лекин улар одатдаги шароитда касаллик чақирмайдилар. Лекин қандайдир шароитлар таъсирида (ионланувчи нурланиш, инсулин етишмаслиги, оғир авитаминозлар ва ҳоказо) организм реактивлиги ўзгарса, ана шу микробларнинг ўзи оғир турдаги патологик ўзгаришларнинг (колит, фурункулёз, стоматит ва ҳоказолар) сабабчиси бўлиб қоладилар.
Касаллик сабабчилари ташқи (экзоген) ва ички (эндоген) бўлиши мумкин. Экзоген касаллик чақирувчи сабабларга кўп сонли ташқи физик, химик, биологик ва психоген патоген таъсиротлар киради. Эндоген касалликни чақирувчи сабаблар, улар организмдаги сапрофитлар, моддалар алмашинувининг бузилиш, организм турли системалари бошқарилиши бузилишларидир. Организм бардошлилигини камайтирувчи ва касаллик чақирувчи омиллар тажовузини кучайтирувчи омиллар ҳам, ўз табиатига нисбатан касаллик сабабчилари бўлиши мумкин. Касаллик этиологиясини тўғри аниқлаш унинг профильактикаси ва этиологик терапияси учун зарурдир.
Касалликлар профильак-тикаси бир томондан касаллик чақирувчи сабаблар таъсир этишини олдини олишга (масалан аниқ аллергенлар таъсири билан мулоқотни олдини олиш), бошқа томондан эса организмни касаллик чақирувчи сабабларга бардошлилигини кучай-тиришга (масалан десенсиблизасия чораларини амалга ошириш, организмни чиниқтириш ва ҳоказолар) қаратилган. Касаллик пайдо бўлган ҳолларда тиббиётда касаллик сабабчисини йўқотишга қаратилган этиологик терапиядан фойдаланилади.