1-bob. O’zbekistonda makroiqtisodiy barqarorlik va yuqori iqtisodiy o’sish suratlarini ta’minlash yo’llari

S - I = CAB yoki -S + I + CAB = 0
-GNDI + C + I + X - M + Yf + TRf = 0
Davlat boshqaruv idoralari
Jamg‘armalar bilan investitsiyalardagi uzilish
Kamomadni moliyalashtirish (uzilishni)
Sg - Ig = GNDIg - Cg - Ig
Fg = NFBg +DNDCg + NB
(Sg - Ig) + Fg = 0
(Sg - Ig) + NFBg + DNDCg + NB = 0

Xususiy sektor

Jamg‘armalar bilan investitsiyalardagi uzilish
Kamomadni moliyalashtirish (uzilishni)
GNDIp - Cp - Ip = Sp - I p
FDIp + NFBp + DNDCp - DM2 - NB = Fp
(Sp - Ip) + FDIp + NFBp + DNDCp - DM2 - NB = 0

Bank sektori

Jamg‘armalar bilan investitsiyalardagi uzilish
PKSH ayniyati
Kamomadni moliyalashtirish (uzilishni)
Sb - Ib = 0 qoidaga ko’ra
DM2 = DNFA + DNDC + DOINb yoki
DM2 - DNFA - DNDC - DOINb = 0

Tashqi dunyo sektori

Jamg‘armalar bilan investitsiyalardagi uzilish
Kamomadni moliyalashtirish (uzilishni)
TB ayniyati

-CAB = -X + M - Yf - TRf
-Ff = -FDI - NFB + DNFA
CAB + Ff = 0
-CAB - FDI - NFB + DNFA + DOINf = 0

Bu yerda, S - yalpi jamg‘arish; Sg - davlat boshqaruv idoralari jamg‘arishi; I - yalpi investitsiyalar; Ig - davlat boshqaruv idoralari investitsiyalari; (Sg - Ig) - davlat byudjeti kamomadi; CAB - joriy hisoblar balansi; GNDI - mamlakat bo‘yicha egalikdagi yalpi milliy daromad; GNDIg - davlat boshqaruv idoralari ixtiyoridagi yalpi milliy daromad; X - tovar va xizmatlar eksporti; M - tovar va xizmatlar importi; Yf - xorijdan olingan sof birlamchi daromadlar; TRf - xorijdan olingan sof ikkilamchi daromadlar; Fg - davlat byudjeti kamomadini moliyalashtirish

2.O'zbskistonda makroiqtisodiy barqarorlikni
ta'minlash, va iqtisodiyot tarkibiy tuzilishini o'zgartirish vazifalari
Iqtisodiyotni butunlay yangi tartiblar asosida isloh qilish uning rivojida nomutanosibliklar bo'lishi va tanglik holatlarning kelib chiqishiga muqarrar qilib quyadi. Shu sababli iqtisodiyotni barqarorlashtirish, bozor iqtisodiyotiga o'tish jarayonida uni jonlantirish va bir tekis rivojlantirish yo'lidagi qonuniy bosqichdir. U iqtisodiy rivojlanish butunlay inqirozga uchrashiga chap berish uchun ishlab chiqarshi chiqarilayotgan mahsulot tarkibini o'zgartirishiga, ya'ni tangli hodisalariga barham berishga yo'naltiriladi. Rsspublikada barqarorlashtirish siyosatidan ko'zda tutilgan maqsad eng avvalo, makroiqtisodiyotda muvozanati saqlash, ishlab chiqarishni keskin darajadaa pasayishining oldini olish va ommaviy ishsizlikning kelib chiqishiga no'l ko'ymasliqdan iborat bo'ladi. Shu bilan birga bu siyosat pul emissiyasining boshqarish, uning qadrsizlanishining oldini olish, mamlakat to'lov balansini bir me'yorda saqlash kabi maqsadlarni ham uz ichiga oladi.
Respublikada barqarorlashtirish siyosatini ishlab chiqish jahon tajribasida sinalgan yondashuvlar hisobga oliiib ishlab chiqarish sohalariga o'simlik beriladi. Modsiy ishla chiqarish sohalarining rivojlaiishida ularni tarkibiy qayta qurish ham ko'zda tutiladi. Bunda asosiy e'tibor katta istiqbolga ega bo'lgan, butui xalq xo'jaligining rivojlanish tamoyillariii belgilab beradigan yetakchi tarmoq va sohalarga qaratiladi.
Prezideitimiz I.A. Karimov ta'kidlab o'tganlaridek «Tarkibiy tuzilishda chuqur o'zgarishlarni amalga oshirish makroiqtisodiy barqarorlikka erishishning, istiqbolda O'zbekistonning barqaror iqtisodiy o'sishini va aholi farovonligini ta'minlashning, jahon iqtisodiy tizimi qo'shilishning eng asosiy shartlaridan biridir.»
Iqtisodiyotda zarur tarkibiy o'zgarishlarni amalga oshirguncha ishlab chiqarishni orqaga ketshiiga barham berish eng muhim maqsad bo'lib qoladi. Shu sababli rsspublikamizda kekingi yillarda makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlash orqali iqtisodiy o'sishga erishildi. 1998 yilda ishlab chiqarilgan yalpi ichki mahsulot 1997 yilga nisbatan 104.4 foizni tashkil etadi.
Sanoatda muayyan ijobiy tarkibiy o'zgarishlar amalga oshirilishi natijasida, uning mahsuloti 1998 yil oldingi 01ga nisbatan 105,8 foizni tashkil qildi. Sanoatning yetakchi asosiy tarmoqlari ayniqsa barqaror rivojlandi.
Tarkibiy qayta qurishlar asosida butunlay yangi xalq xo'jalik majmuasini bunyod etish birinchi navbatda eng muhim maroiqtisodiy va takror ishlab chiqarish nisbatlarini tartibga solishni zarur qilib qo'yadi. Bunda asosiy e'tibor iqtisodiyotning tarmoq tuzilishi, hududlarning tarkibiy tuzilishini takomillashtirishga qaratiladi.
Tarkibiy siyosatning hududiy jihatlari odamlar turmush darajasida
vujudga kelgan hududiy nomutanosiblikni bartaraf etish, resurslar va ishlab chiqarish imkoniyatlaridan samarali foydalanishdni ta'minlash katta ahamiyatga ega.
Iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishidagi qayta qurishda ishlab chiqarilayotgan mahsulot turiii o'zgarirish, uning sifatini yaxshilash va mahsulox tayyorlashga kstadigan jami xarakatlarni kamaytirish talablari ham hisobga olinadi.
Iqtisodiyot tuzilishidaga o'zgartirshilar, chetdan mahsulot olib kelishi qisqarishi, xalq xo'jaligi xom ashyo yetishtirishga qaraltilgan bir tomonlama yo'nalishini bartaraf etishi va uning eksport imkoniyatlarini kengaytirish, tarmoqlar ichidaga va xududiy jihatdan vujudga kslgai nomutanosibliklarni bartaraf etish asosida iqtisodiyotning mutanosib va barqaror rivojlanishini ta'minlash vazifalarini hal etish bilan bog'liqdir.

Shu vazifalardan kelib chiqib, iqtisodiyot ichki tuzishidagi o'zgarishlar respublikaning energetika va oziq-ovqat mustaqilligini ta'minlovchi tarmoqlarni rivojlantirishga qaratiladi. Bunda birinchi navbatda eng muhim o'zak tarmoqlarni neft va gaz sanoatini, energetikani, rangli metallurgaya sanoatini, mashinasozlik majmuasini, qishloq xo'jalik va agrosanoat majmuasining boshqa sohalariga rivojlantirishga ustunlik beriladi.

Makroiqtisodiy barqarorlik va iqtisodiy o’sishga ta’sir etuvchi omillar
Iqtisodiy o'sishga ta'sir qilish usuliga ko'ra to'g'ridan-to'g'ri va bilvosita omillar farqlanadi. To'g'ridan-to'g'ri omillar iqtisodiy o'sishning jismoniy qobiliyatini bevosita belgilaydi, bilvosita omillar bu qobiliyatni haqiqatga aylantirish imkoniyatiga ta'sir qiladi.
To'g'ridan-to'g'ri omillarga bevosita bog'liq bo'lgan va yalpi mahsulot va taklif dinamikasini belgilovchi beshta asosiy omillar:

1.mehnat resurslari sonini ko'paytirish va ularning sifatini oshirish;

2.asosiy kapitalning hajmini oshirish va sifat tarkibini yaxshilash;
3.ishlab chiqarishni tashkil etish va texnologiyasini takomillashtirish;
4.iqtisodiy aylanmaga jalb qilingan resurslar miqdori va sifatini oshirish;
5.jamiyatda tadbirkorlik faoliyati va tadbirkorlik qobiliyatining o'sishi.
Bilvosita omillarga talab, taklif va taqsimlash omillari kiradi.
Bilvosita ta'minot omillari:
1.bozorni monopollashtirish darajasini pasaytirish;
2.ishlab chiqarish resurslariga narxlarning pasayishi;
3.soliqlarni qisqartirish;
4.kredit olish imkoniyatlarini kengaytirish.
Har qanday mamlakatning iqtisodiy o'sishi quyidagilar bilan belgilanadi:
1.miqdoriy va sifat jihatidan tabiiy resurslarning mavjudligi;
2.mehnat resurslari soni va ularning sifat holati (ta'lim va malaka jihatlari);
asosiy vositalar (kapital) hajmi va ularning texnik holati (eskirish, samaradorlik, ishonchlilik);
texnologiyalar (uning yangiligi, amalga oshirilishi, samaradorligi, o'zini oqlashi). Bu omillar deyiladi ta'minot omillari, chunki bu iqtisodiy o'sishni jismonan mumkin bo'lgan ta'minot;
tabiiy, sanoat va mehnat resurslaridan foydalanishning to'liqligi va samaradorligi darajasi;
o'sib borayotgan resurslar hajmi va real mahsulotlar hajmini samarali va adolatli taqsimlash.
Agar bilvosita omillardan foydalanish teskari tartibda ro'y bersa (monopollashish kuchayadi, soliqlar oshadi va hokazo), unda iqtisodiy o'sishga to'sqinlik qilinadi.

Omillar talab Iste'mol, investitsiya va davlat xarajatlarining o'sishi, yangi sotish bozorlarini rivojlantirish hisobiga eksportni kengaytirish yoki jahon bozorida mamlakatimiz mahsulotlarining raqobatbardoshligini oshirish kabi o'sib borayotgan mahsulot hajmini amalga oshirishga imkon berish.

Faktorlarga tarqatish quyidagilarni o'z ichiga oladi: ishlab chiqarish resurslarini mamlakatning tarmoqlari, korxonalari va hududlari bo'yicha taqsimlashning haqiqiy tarkibi, shuningdek jamiyatda amalda bo'lgan xo'jalik yurituvchi subyektlar o'rtasida daromadlarni taqsimlash tartibi.
Ushbu omillar iqtisodiy tizimning o'sishi va samaradorligiga ta'sir qiladi.
Iqtisodiy o'sish har doim iqtisodiy va iqtisodiy bo'lmagan omillar ta'siri natijasida paydo bo'ladi. Ikkinchisiga harbiy-siyosiy, jug'rofiy, iqlimiy, milliy, demografik, madaniy va boshqalar kiradi. Umuman olganda, milliy iqtisodiyotning o'sish sur'atlari sezilarli darajada farq qilishi mumkin bo'lgan mintaqaviy stavkalarning o'rtacha og'irligidir. Milliy iqtisodiyotga fazoviy yondashuv milliy o'sish sur'atlarini va mintaqaviy sur'atlarning taqsimlanishini birgalikda tahlil qilishni talab qiladi. Iqtisodiy o'sishga ma'lum bir omillarning ta'siri kamroq yoki sezilarli bo'lishi mumkin, ammo ular ayniqsa o'zaro ta'sirda samarali ta'sir qiladi.
Iqtisodiy o'sish omillarining umumiy ta'sirini ko'rsatish uchun siz ishlab chiqarish imkoniyatlari egri chizig'idan foydalanishingiz mumkin.
Ushbu egri chiziq ikki yoki undan ortiq mahsulotning maksimal ishlab chiqarilishini ko'rsatadi. Jamiyat mahsulotlarning afzal qilingan kombinatsiyasini belgilaydi. Tabiiy va mehnat resurslarining etishmasligi egri chiziqdan tashqarida biron bir kombinatsiyani imkonsiz qiladi. Ishlab chiqarishning eng maqbul kombinatsiyasining nuqtalari egri chiziqning o'zida. Egri chiziq ichidagi har qanday nuqta resurslarning samarasiz ishlatilishini anglatadi.
Ushbu egri tabiiy va mehnat resurslarining ma'lum sifati va miqdori, asosiy kapitalning holati va ma'lum texnologik rivojlanish darajasida ishlab chiqarilishi mumkin bo'lgan mahsulotlarning ko'p sonli variantlarini aniq namoyish etadi. Rasmda ko'rinib turibdiki, o'sish omillarining har qandayiga ijobiy ta'sirning ortishi ishlab chiqarish imkoniyati egri chizig'ini o'ngga siljitadi. Jamiyat hech qachon o'z imkoniyatlaridan to'liq foydalanmaydi, chunki u har doim nafaqat o'sish omillaridan maksimal foydalanish masalasini, balki ular keltirib chiqaradigan ijtimoiy va iqtisodiy qarama-qarshiliklarni ham hal qilishi kerak.
Umuman iqtisodiy o'sish omillarining dinamikasiga ta'sirini ko'rsatish uchun biz ishlab chiqarish funktsiyasi tushunchasidan foydalanamiz. Makroiqtisodiy funktsiya haqida gap ketmoqda, bu ishlab chiqarishning muvozanat holati va uni belgilaydigan ishlab chiqarish omillari (kapital, er, ish kuchi, texnik taraqqiyot).
Milliy darajada iqtisodiy dinamikaning asosiy ko'rsatkichi yalpi ichki mahsulotning o'sish sur'ati, mintaqaviy darajada esa yalpi hududiy mahsulot (YaHM) o'sish sur'ati hisoblanadi. Bu makroiqtisodiy o'lchovlarning umume'tirof etilgan metodologiyasidan kelib chiqadi.