1 Bob Kompton effektining nazariyasi

1 -

2

c

(1.3.14)
h ²(a-a')² = m₀ ²c ⁴( ^I )²

1. 
   -
   

2

c

(1.3.13) va (1.3.14) ni ayirib va k' = — ni e'tiborga olib , quyidagiga ega bo'lamiz:

c

v² c² 2c² ₂ + , - c >

2h²aa'(1 - cos#) = m₀c²

<

_v² _v^{2 1 -} c^{2 1 -} c² V^{1 -}

2

v

1

2h²aa'(1 - cos#) = 2m₀c²

(1.3.15)

-1

<

2

v

1 -

2

c

Yuqoridagi tenglamadan foydalanib,

haa '(1 - cos#) = m₀c²(a-a') (1.3.16)

ga ega bo'lamiz, (1.3.1) formuladan sochilgan foton energiyasini yoki chastota a' ning tushayotgan foton chastotasi yoki energiyasiga va sochilish burchagiga :

• 2 # ,c c . 4fih . ₂ # /1 т n\

2h sin — = mc( ), АЛ = sin — (1.3.17)

2. 
   a’ a mc 2
   

Bu yerda — = — , — = — , AA = A’-A ekanligi inobatga olingan.

a 2n a 2n

h

= —= 3.86-10 ¹¹ sm (1.3.18)

m₀c

Kattalik elektronning Kompton to'lqin uzunligi deyiladi. Bunda,

e² 1

m = c = h = 1 , a = — «—, (1.3.19)

1. 
   hc 137 ^{v 7}
   

sochilgan foton energiyasi E_m va sochilish burchagi 0 ga bog'liqligini ko'ramiz va

ha

deb bir necha qadamlardan song:

E„ =

a 2

m₀c

(1.3.20)

^Ea^Ea' ^{(1 - cos0)} = ^Ea^-Ea'

ga ega bo'lamiz.

E

(1.3.21)

E„, =■

¹ + ^Ea^{(1 - cos0)}

0 = л bo'lsin , u holda

_E

E., =■ ^a

(1.3.22)

1 + 2E,

1

tushayotgan fotonning katta energiyalarida (E_a 1)

ya'ni d = n

Ea =

2

burchakka sochilgan foton energiyasi.

ha' = — mc² = const 2 ⁰

(1.3.23)

ga teng.

(1.3.11) va (1.3.12) saqlanish qonunlariga asosan erkin elektron fotonni to'la yutmaydi, shunga ko'ra quyidagiga:

1

v

(1.3.24)

-1 =

2

2

1 -

1 -

c

2

2

c

c

munosabatni olamiz. Bundan ma'lumki, v=0, demak (1.3.11) ga asosan K = 0 bo'lishi kerak, bu esa K ф 0 degan taxminning aksidir.

o’rganish bilan bir qatorda ularning to’lqin uzunliklarini ham o’lchadi . Rentgen nurlarining modda tomonidan sochilishini o'rganish natijasida Kompton 1923- yilda muhim hodisa kashf etdi. Bu hodisa bizning fotonlar haqidagi tasavvurlarimizni ancha chuqurlashtirdi.

2. 
   Kichik energiyalari yorug'lik zarralari uchun Kompton effektining klassik nazariyasi o'rinli ekanligi tahlil qilindi.
   
3. 
   Yuqori energiyali yorug'lik kvantlari uchun esa relyativistik Kompton effekti nazriyasi o'rinli bo'lishi ko'rsatilgan.
   

2. 
   BOB.Kompton effektining amaliy qo’llanilishi.
   

2.1 Lazer nefelometriyasi

Yorug'lik sochilishi xuddi yutilish kabi gazlarda ,suyuqliklarda va qattiq jismlarda va biologik ob'yektlarda yorug'lik tarqalishini aniqladi. Elastik sochilish metodlari ko'pincha bakteriyalarni, qon elementlarini, ko'z to'qimalarini va hokazolarni tadqiq etishda ishlatiladi. Bu biologik ob'yektlar shakllari (sferalar, silindrlar, disklar, ellipsoidlar) va o'lchamlari (0.1-100mkm) gacha turli o'lchamligi bilan xarakterlanadi.

Yorug'lik sochilishi masalasini alohida zarracha shakli ,mikrostrukturasi , polidispersligi, xarakterlarini e'tiborga olib yechilishni ko'rsatuvchi nazariya Mi nazariyasi bo'lib unga tenglamalari oshkora, murakkab, sferik zarrada yassi element a radiusli bir jinsli sferik zarrada yassi element difraksiyasi uchun # burchak ostidagi yorug'lik sochilish intensivligi Mi yechimi quyidagicha aniqlanadi:

a ²

■(#) = !о '('■ ⁺ '2> (2.1.1)

2p R

I₀- ob'yektga tushuvchi yorug'lik intensivligi, p = ^2жа ;

A

R- kuzatish nuqtasining zarrachagacha bo'lgan masofa,

'\, '₂ - Bessel fotonlarini va Leolandr polinomlarini o'z ichiga oldi. Mi koeffisiyentlari shuning uchun ko'pincha “yumshoq” zarrachalarda ya’ni, M «1 va p 1 shartlarni qanoatlantiruvchi zarrachalarda Reley-Gans yaqinlashishi ishlatiladi. p ^ 500 da geometrik optika formulalari qo'llaniladi.

Sochilish effektivligi Q, ya'ni sochilish koeffisiyenti sochiluvchi zarrachalar geometrik ko'ndalang kesimiga nisbati quyidagi formula bilan aniqlanadi:

Q = 2 - 4 .SHH ₊ ^{4(1 - cos x)} (2.1.2)

x x²

Bu yerda X = 2 • p(m -1).

Shunday qilib, sochilish jarayonini yorug'lik fazoviy taqsimoti intensivligini o'rganishga olib keladi. Shuning uchun yorug'lik sochilishini o'rganishda yorug'lik intensivligini sochilish burchagi funksiyasi kabi qarovchi indikatrissa uning asosiy harakatlaridan biri hisoblanadi. Indikatrissa o'lchashda yorug'lik dastasi bilan yoritilgan ob'yekt va modda tomonidan turli burchak ostida sochilgan yorug'lik intensivligini qayd etish bilan amalga oshiriladi. Shuning uchun nefelometrda sochilgan yorug'likning intensivligini o'lchovchi asbobning asosini burchak og’ishi juda kichik bo'lgan yorug'lik manbai va aniq ko'rish burchagiga ega bo'lgan nurlanish pryomligi tashkil etadi. Lazer bu holda eng qulay yorug'lik manbai bo'lib xizmat qiladi.

Chunki ular yuqori intensivlikka ega. Hozirgi vaqtda nefelometrlarning ko'pgina turlari aniqlangan. Ko'pincha aniq burchak 45 yoki 90 (gradusga) nefelometr imkoniyatlarini kengaytirish uchun sochilgan yorug'likni qayd etuvchi o'zgaruvchan burchakli asboblar ishlatiladi. Misol sifatida lazer nurlanishining elastik sochilishini eritrositlar deformatsiyalarning o'zgarishiga qarab aniqlash metodini ko'ramiz.

Bu metod ekmasiometriya deb atalib bir qator kasalliklarni aniqlashda ishlatiladi. Ekmasiometriya ikkita shaffof aylanuvchi silindrlar orasiga joylashtirilgan eritrositlar (qizil qon tanachalari) suspenziyasidan lazer nuri yuboriladi va ekranda difraksion manzara kuzatiladi. Bu difraksion manzaraning ko'rinishi eritrositlar shakliga bog’liqligidan kasallik turi aniqlanadi. Bunda deformatsiyalanmagan eritrositlar konsentrik aylanalar shaklida deformatsiyaga uchraganlari esa elipslar ko'rinishidagi sochilish manzarasini beradi. Agar qon namunalarida deformatsiyalanmagan eritrositlar miqdori anchani tashkil etsa, unda manzaralari ustma-ust kuzatiladi. Konsentratsiyasini baholash uchun deformatsiyalanmagan eritrositlarning indeksi tushunchasi ishlatiladi. Bu indeks deformatsiyalangan eritrositlar sonining deformatsiyalanmagan eritrositlar soniga nisbati bilan aniqlanadi:

In = = —¹— (2.1.3)

^N N I _-1 ^N₀ ^I₀ ^{- I}

Bu yerda I₀, I - difraksion manzara chegarasida tinchlikdagi eritrositlardan va kuchlanish natijasida siljigan eritrositlardan sochilgan nurlanish intensivligi.

Lazer nefelometriyasi immunologiyada ham qo'llaniladi. U antigen va antitana reaksiyalarini miqdoriy o'lchashlarda va reaksiyalarda qatnashuvchi miqdoriy o'lchashlarda va reaksiyalarda qatnashuvchi komponentalarning konsentratsiyasini aniqlashda ishlatiladi. Xususan aniqlanganki turli faktorlarning (temperatura , PH-muhit, konsentratsiya va hokazo) ta'siri reaksiyalar tezligiga va antigen - antitana komplekslarining xos bo'lishiga ta'sir etadi. Bu antigen - antitana (odamning globulin sistemasida odam globulinga quyon globulin sistemasi qarshi )metodi odatiy metodlarga nisbatan sezgirligini namayon etadi. Vaqt bo'yicha 24 soat yutish imkonini. Qon va siydik oqsili lazer nefelometriyasi metodi ham eski metodlarga Qon va siydik oqsili lazer nefelometriyasi metodi ham eski metodlarga nisbatan 4-8 barobar sezgirroqdir.

Aytib o'tish lozimki , nefelometriyalarda lazerlarning qo'llanilishi optik qurilmalarni soddalashtirish, tekshirilayotgan namunaning miqdorini kamaytirish va sezgirlikni oshirish imkonini yaratdi.

Hozirgi vaqtda lazer nefelometriyasi biologik ob'yektlarini optik tekshirishning keng tarqalgan usullaridan biri hisoblanadi. 0.02-0.2mkm diopazondagi zarrachalar o'lchamlarini aniqlashda indikatrissalar assimetryasida metodi , 0.1-10mkm diopazondagi zarachalar o'lchamlarini va taqsimotini yorug'likning kichik burchaklarida sochilishini tekshirish metodlari ishlatiladi.

2.2 Lazer qutblagich nefelometriyasi

Yorug'likni sochuvchi va yutuvchi muhitda tarqalishi dasta quvvatining kamayishiga va yorug'lik sochilishining ro'y berishi bilan xarakterlanadi . Bu hodisalar miqdoriy ravishda yutilish koeffisiyenti a, sochilish kesimi a va sochilish indikatritsiyasi I(#) bilan xarakterlanadi. Ammo bu sistema to'liq hisoblanmaydi. Unda sochilishi paytidagi qutblanish holatining o'zgarishi hisobga olinmaydi. Alohida zarrachalar yoki ansambllarda yorug'likning to la elastik sochilishi yorug'likning sochilish matrissalarida Myuller matrissalari yordamida aniqlanadi. Myuller matrissalaridagi 16 elementlarning har biri zarracha to'lqin uzunligi, shakli va tarkibining funksiyasidir.

To la yorug'likning sochilish matrissalari o'zida ancha informatsiyani saqlasada undagi elementlarning xossalari hozirgacha to'liq aniqlanmagan. Sochilgan yorug'likning qutblanish xarakteristikalari va ularning diagnostika maqsadlarida qo'llanilishida to'xtalamiz. Ma'lumki , biologik ob'yektlar bir muncha murakkab tuzilishiga ega. Shuning uchun ularning xususiyatlarini ko'pgina parametrlarini o'lchash lozim . Shu bilan birga o'lchashlar juda tez o'tkazilishi lozim , chunki biologik ob'yektlarda qaytmas jarayonlar yuz bera boshlaydi. Shu sababli hozirgi zamon ellipsometriyasida qo'llaniladigan burchak va qutblanish xarakteristikalarini o'rganadigan qurilmalar asosida tez ta'sir etuvchi metodlar va materiallar zarurdir.

Tola yorug'likning sochilish matrissalarini o'lchash bir muncha qiyinchiliklar bilan bog'liq. Yorug'likning sochilish matrissalari barcha elementlarini o'lchashning oddiy usuli sochuvchi muhitdan oldin va undan keyin optik elementlarini qo'llashdan iboratdir. Optik elementlar sifatida chiziqli qutblagichlar va fazaviy plastinkalar qo'llaniladi. Nefelometr optik elementlarini ma'lum holatlarda qo'yib yorug'lik intensivligini o'lchash yorug'likning sochilish matrissalarining barcha 16 elementini hisoblash imkoniyatini yaratadi. Yorug'likning sochilish matrissalarining o'lchash metodining asosiy kamchiligi kichik intensivliklarda nisbiy xatoliklar hosil bo'lishining ehtimolligi oshadi.

44

Hozirgi vaqtda qutblagich nefelometriyalarning bir necha tipi ishlab chiqilgan bo'lib, ularda asosiy element qutblagich optik modulyator. Biologik to'qimalarning tekshirishda ishlatiladigan qutblagichda nefelometriyani ko'rib chiqamiz. Uning asosiy prinsipi bo'lib qutblagich elementlarining nur o'qi atrofidagi aylanishi natijasida yorug'lik dastasini modulyatsiyalab , keyinchalik qurilma qutblagich P va anamuator A, 2 ta aylanuvchi F, F' fazaviy plastinkalardan iborat bo'lib bu plastinkalar tekshirilayotgan ob'yektdan oldin va keyin joylashtiriladi, poliarizator va signalizator bir-biriga oriyentrlangan bo'lib ularning o'tkazish tekisligi sochilish tekisligiga perpendikulyar. F, F' fazaviy plastinkalarning tez o'qlari sochilish tekisligi bilan ф,ф' burchaklarni tashkil etadi, ular tomonidan hosil qilinadigan fazalar farqi o'z navbatida a,a' teng agar cr_o(1₀,Q₀,U₀,V₀) sitemaga kirishdagi Stoksning vektor parametrik S(I ,Q ,U ,V )

chiqishdagi Stoksning vektor parametri unda bu vektorlarni o'zaro bog'lovchi matrissa tenglamasi quyidagi ko'rinishga ega:

S = AxF XMxFxPxS (2.2.1)



2.2.1-chizma.Qutblagich nefelometr blok sxemasi.
F,F' plastinkalarning aylanish tezliklari nisbati 1:5 qilib taxlangan, ya'ni ф = 5p.

Bu holda yorug'likning sochilish matrissalarining barcha 16 elementi aniqlanadi. Myuller matrissalarini ana shu (2.2.1) tenglamaga ko'paytirib va ba'zi trigonometrik o'zgaritirishlar kiritib, ko'rsatish mumkinki, sistema chiqishidagi intensivlik uni Fur'ye qatori ko'rinishida berish mumkin:

12

2. 
   = ^a0 + Z^(a2k ■ cos(^2k^) + ^b2k ■ sin(^2k^)) (2.2.2)
   

k=1


n

^a 2k

'=1 '=1
Qatorning koeffitsiyentlari Fur'ye diskret o'zgartirishlar formulalaridan topiladi:

= Z '⁽⁽Pi ^)c0s(2k^ ^{) , b}2k =Z '⁽

^)sin(2k^' ^{) (2}.².3)

Fur'ye qatorlarining a_2k, b_2jfc ning qiymati tekshirilayotgan ob'yektlarning parametrlarida topiladi. Ularning aniq ko'rinishlari soda bo'lib,

а = а' = П (2.2.4)

formulaga teng , ammo amaliyotda bunday plastinkalarni tayyorlash imkoniyatlari qiyin vazifadir. Shuning uchun ko'pincha a,a' ning ixtiyoriy qiymatlari uchun olingan umumiy ifodalar ishlatiladi. Bu holda tekshirilayotgan ob'yektning yorug'likning sochilish matrissalari elementlari a_2k,b_2jfcFur'ye elementlari orqali ifodalanadi. Qutblagich a_o (^, Q₀ ,U₀ ,V₀) nefelometrdan yorug'lik manbai sifatida He, Ne ^ATH-^207A tipidagi birinchi lazer ishlatiladi. (A = 632,8nm) (2.2.1-chizma) ГС - 5 ganiometr yelkalarida kolimator va ko'rish trubasi o'rnida optik burchak o'lchagich qo'yilgan bo'lib, ular yordamida qutblagich ikki analizator 3 va 4,,5 kompensatorlarning burilish burchaklarini qayd etish mumkin. 11 va 12 elementlar

burchak o'lchagichlarni harakatga keltiruvchi dvigatellar boshqruvchi impulslar dvigatellarga 14-15quvvat kuchaytirgichlari uzatiladi.

3. 
   Kataraktani diagnostika qilish metodlari
   

Oftalmologiyada diagnostika masalalarini hal qilish uchun ko'zning shaffof muhit modellarini qurish lozim bo'ladi. Shuning uchun ko'z yoshi shishasimon jism kabi muhitlarni qutblanish xususiyatlari haqida to'xtalganmiz. Ko'z yosh - sindirish ko'rsatkichi 1.33 ga teng bo'lgan shaffof rangsiz suyuqlik bo'lib uning tarkibida tuzlar, oqsil izlari va askorbin kislotasi mavjud . Shishasimon jism ko'z yoshiga o'xshash bo'lib , u biroz quyuqroq. Quyuqroq bo'lshiga sabab uning tarkibidagi oqsillardir.

Ko'z yoshi sochilgan yorug'lik matrissasining umumiy strukturasi izatron muhit matrissasiga mos kelib , u shaffof muhit sanaladi. Yorug'likning salgina sochilishi unda erigan organik strukturaga ega komponentalarda kechadi. Sochilgan yorug'likning to'la intensivligi 1.5-2% (foiz)dan oshmaydi va ko'z yosh u orqali o'tayotgan nurlanishning qutblanish xarakteristikalarini o'zgartirmaydi.

Shishasimon tana 99% foizini suv tashkil etadi, shishasimon tananing yorug'likning sochilish matrissalar o'zining xarakteristikalariga ko'ra shaffof ko'z gavhari matrissasiga o'xshash ammo shishasimon tananing yorug'likning sochilishiga qaratilgan, sabab bo'ladigan zarrachalar ancha yirik bo'lib , ularning sindirish ko'rsatkichi kichik. Bundan tashqari matrissaning yuqoridagi chap va o ng burchaklaridagi noldan farqli hadlarining mavjudligi ob'yektning amorf tuzulishiga ega ekanligiga shubha qiladi.

Shunday qilib, ko'z yoshi va shishasimon tanalar to'g'ri o'tib ketayotgan nurlanishning qutblanish harakatlarini o'zgartirmaydi.

Yuqorida qayd etilganidek ,ko'z optik muhitlari , yorug'likni sochilish matrissalari elementlari burchak bog'lanishlarini o'lchash, M_n elementi qiymatining yorug'lik sochilish matrissalarining barcha elementlari normallashgan qiymatlarida o'tkazilgan. Ammo bunda muhit strukturasi haqidagi informatsiya yo'qotilishi mumkin. Bu esa o'rganilayotgan to'qimalardagi yorug'likni sochadigan zarralarni yuqori konstratsiyasi bilan bog' liq.

O'lchamlari tushayotgan yorug'likning gorizontal va vertikal qutblanish oriyentatsiyalarida o'tkazilgan. Shaffof va xira ko'z gavhari va shishasimon tana uchun natijalar (2.3.1-chizmada) keltirilgan.

In (l/f₉₀o)





Irx ('f/fgfiol






Yuqoridagi 2.3.1 a.b - chizmada

1. 
   normal ko'z gavhari sochilish indikatorikasi
   
2. 
   katarakta kasalligiga chalingan ko'z gavhari
   

Ma'lumki, turli muhitlarning indikatrisalari bir-biridan kam farq qiladi.

о

Ammo shuni e'tiborga olish lozimki,ulardan har biri sochilish burchagi 90 ga teng bo'lganda birga normallashning elementiga qarab , keltirilgan indikatrisalar berilgan yo'nalishda sochilgan yorug'lik intensivligining qiymatlarini solishtirish imkoniyatlarini bermaydi va bu egri chiziqlar sochilgan nurlanishning nisbiy

о

burchak taqsimotini xarakterlaydi. Misol sifatida aytish mumkinki, 90 burchak

ostida shaffof va xira gavharlaridan sochilgan yorug'lik intensivliklari 1:5 nisbatda bo'ladi. Yana shuni qayd etish kerakki, shaffof ko'z gavhari uchun 30(gradus )dan kichik sochilish sohalarida nazariy hisoblashlardan ekspremental qiymatlar farqi kuzatiladi. Bu farq sochuvchi zarrachalarning yuqori konsentratsiyasi ular joylashuvidan , tartibli bo'lish natijasida interferensiya hodisasining yuz berish natijasida yuzaga keladi. Hisob-kitob natijalariga kora sochuvchi zarrachalarning yuqori konsentratsiyasiga ega muhitda sochilgan yorug'lik interferensiyasi sochilgan nurlanish tola energiyasini kamayishiga olib keladi, aynan bu normal ko'z gavhari uchun xos bo'lib ,uning yuqori shaffofligini belgilaydi.

Ko'z gavhari xiralashuvining rivojlanishi, o'lchamlari keng chegaralarda o'zgaradigan sochuvchi zarrachalarning hosil bo'lishi bilan belgilanadi. Shuning uchun hatto ularning zich joylashuviga ham qaramasdan xira ko'z gavharida sochuvchi zarrachalarning tartibli joylashuvi mumkin emas.

Bu xira ko'z gavhari sochilish indikatrissasida osselyatsiyalarning yo'qligi bilan tasdiqlanadi va shaffof ko'z gavharidan farqlanadi. Xira ko'z gavharidagi sochuvchi zarrachalarning tartibsiz joylashuvi sochilgan nurlanish energiyasining oshishiga olib keladi. Bundan tashqari xira ko'z gavharidagi sochuvchi zarrachalar kattaroq o'lchamlarga ega, bu esa sochilish indikatrissasida assimetriyasini oshiradi, ya'ni 90 gradusdan kichik burchak ostida sochilgan nurlanish intensivligi qiymati oshadi.

Shishasimon tana indikatrissasining muloyim xarakteri (2.3.1-chizmaning b sxemasi) bu muhitda ko'rsatilgan interferensiyasi effektlarining yo'qligidan darak beradi. Ehtimolki, bu ko'z gavharidagi sochuvchi zarrachalar zichligidan shishasimon tanadagi asosiy sochuvchi zarrachalarning zichligi ancha kichikligiga bog'liqdir. Bu holda sochuvchi markazlar orasidagi masofa ularni diametridan ancha katta bo'lib, shu sabab ularning joylashuvida tartib saqlanmaydi.

Sferik zarrachalardan iborat gavhar moddasini ko'ramiz va uning asosida ob'yekt tuzilishi haqida qanday axborotni olish mumkinligini analiz qilishga harakat qilamiz.

Tasavvur qilamizki,gavhar hajmi parallel yorug'lik dastasi bilan yoritiladi. Bundan ko'p karrali sochilish yo'q deb qaraymiz. Ko'z gavhari barcha biologik to'qimalar kabi murakkab tuzilishga ega. Shu sababli unda ko'p sondagi o'lchamlari va optik doimiyliklari bir-biridan farqlanuvchi ko'p sondagi yoruug'likni sochuvchi zarralar to'plami mavjud. Polidispers zarrachalar sistemasi yorug'likning sochilish matrissalari elementlari qiymatlari mos yig'indilar bilan aniqlanadi, unda har bir yig'uvchi aniq ko'paytuvchiga ega bo'lib, ular har qaysi o'lchamlar diopazonida va optik doimiyliklarda zarrachalar konsentratsiyasiga bog'liq. Ko'rinuvchi nurlar diopazonida (380-760nm) ko'z gavhari to'qimalari yutilishining maksimal qiymatlariga ega bo'lmaydi. Shuning uchun ko'z gavharining sochuvchi zarrachalari optik xarakteristikalari asosan nisbiy sindirish ko'rsatkichining haqiqiy qismi bilan aniqlanadi.

Yorug'likning sochilish matrissalari elementlarining qiymatlari quyidagi tenglama bilan aniqlanadi;

^mmax ^amax

Mi j (в) = J ' J f (a, m) -Mj (в, a, m)dmda (2.3.1)

m_min a_min

1. 
   tenglama 1- tartibli Fred'golm chiziqli integral tenglamasi hisoblanadi. f(a,m) - sindirish ko'rsatkichi m,birlik hajmdagi a radiusli zarrachalar konsentratsiyasi funksiyasi.
   

a _min, a_max - sochuvchi zarrachalarning chegaraviy radiusi.

m_min, m_max - nisbiy sindirish ko'rsatkichining chegaraviy qiymatlari.

Bu tenglamaning yadrosi hissoblangan ju_h] (в, a, m)a radiusli alohida zarracha

uchun yorug'likning sochilish matrissalari elementi hisoblanadi.

Tekshirilayotgan ko'z to'qimalari o’lchamlari ko'rinuvchi diopazondagi to'lqin uzunliklar tartibida , shuning uchun alohida zarrachada sochilishini hisoblashda turli soddalashtiruvchi taxminlarni ishlatish katta xatoliklarga olib keladi. Aniq yechim Mi nazariyasi chegarasida olib borilishi lozim. Tekshirilayotgan to'qimaning parametrlari diagnostika vazifasi f (a,m) funksiyani aniqlashdan iboratdir. Masalaning bunday qo'yilishida (2.3.1) tenglamadan foydalanish birmuncha qiyin kechadi. Boshqa tekshirish metodlari asosida qo'shimcha shartlarni qo'llash teskari masala yechimini soddalshtirishga imkon yaratadi.

Bunday qo'shimcha shartlar sifatida elektron mikroskop yordamida olingan zarrachalar o'lchamlarini baholashda ishlatish mumkin. Biokimyoviy tekshirishlar natijalari ko'rsatadiki, oqsillarning nisbiy sindirish ko'rsatkichi o'zgarishi diopazoni ancha tor. Masalani soddalashtirish maqsadida f(a,m) funksiyaning ko'rinishini m ning har bir qayd qilingan qiymatlarida o'lchamlari barcha gamma- taqsimot bilan qaraymiz:

F(a,m) = a^M ■ exp(-^^a~) (2.3.2)

^a0

Bu yerda , a₀ - zarrachaning ehtimolligi katta radiusi,

ц parametr — = 2.35/^ munosabatdan topiladi.

a

Aa - f(a,m) ning yarim kengligi.

Taqsimotnning bu ko'rinishi organik kelib chiqishiga ega bo'lgan sochuvchi zarrachalarning xususiyatlarini o'rganishda ishlatiladi. Shaffof ko'z gavhari zarrachalari o'lchamlari bo'yicha juda tor taqsimotga ega bo'lgani uchun normal taqsimot bilan modellashtirilishi maqsadga muvofiq.

Miqdoriy hisoblashlar Mi nazariyasi chegaralarida o'tkazilgan miqdoriy hisoblashlar ko'rsatadiki, shaffof ko'z gavhari eksperimental indikatrissalari sochuvchi zarrachalar normal taqsimotida aniqlangan fazoviy egri chiziqlarga mos keladi:

^(a0 - ^a)2 2a0²

(2.3.3)

^{f (a)} = /Z— ■ ^exp

v 2n a p.

Bunda , m=1.03 , a₀ =250nm va a₀ =20nm bu qiymatlarining taxminiy deb olish

zarur va bundan tashqari ular tasdiqlangan o'lchashlar bo'yicha taqsimot katta bo'lmagan kenglikka ega. Shuning uchun birinchi yaqinlashishda shaffof ko'z gavharining sochuvchi zarrachalarini o'lchamlari bo'yicha bir jinsli deyish mumkin.

Xira ko'z gavhari uchun nazariy va eksperimental f(a,m) funksiya (2.3.2) tenglama bilan ifodalansagina bu grafiklar bir -biriga mos keladi. Bu tenglama quyidagi parametrlar bilan ifodalanadi:

M = 20, я₀ = 1700nm. (2.3.4)

Berilgan nisbiy sindirish ko'rsatkichi 1.07 ga teng . Aytib o'tish lozimki, xiralashish kattaroq bo'lganda f(a,m) grafigi bir cho'qqili bo'ladi, chunki sochilgan nurlanish intensivligida o'lchamlari 600nm bo'lgan zarralardan kora o'lchamlari nisbatan kattaroq zarralarning hissasi ko'proq bo'ladi. Hisoblashlarda ishlatiladigan ikki cho'qqili grafik faqat umumiy shaffoflik yo'qotilish 20% dan oshmagan hollarda qo'llaniladi.

Yuqorida ko'rsatilgan sochuvchi zarrachalarning parametrlari ikkita chegaraviy holga mos:

l.Shaffof ko'z gavhari uchun;

2. 
   Xiralashgan ko'z gavhari uchun;
   

Xiralashishning boshlang'ich stadiyalarida eksperimental xarakteristikalar doimiy nisbiy sindirish ko'rsatkichli sferik zarrachalar sistemalari bilan qoniqarli modellashadi.

Berilagan holda o'lchashlar barcha taqsimot funksiyasi ikki cho'qqili grafikni beradi. Bu holda 1- cho'qqi vaziyati o'zgarmas bo'lib , 250nm ga mos,2- cho'qqi vaziyati esa 700-1300nm gacha shaffoflik kamayishi bo'ylab ko'chadi. Xiralashuvning so'nggi bosqichlarida olingan eksperimental natijalarni o'rganayotganda albatta, nisbiy sindirish ko'rsatkichini sekin-asta 1,03-1,07 gacha oshib borishini hisobga olish zarur. (2.3.2 -chizmada) boshlang'ich (1), (2) va o'rta (3) stadiyalarda quyonlarda o'tkazilgan tajribalardan ko'z gavharlarining xiralashuvi jarayoni ko’rsatilgan.

2.3.2 -chizma. Boshlang'ich (1.2) va o'rta (3) stadiyalarda quyonlarda o'tkazilgan tajribalardan ko'z gavharlarining xiralashuvi jarayoni.

Quyonlarda ko'z gavharlarining xiralashuvi naftalin bilan uch sutka davomida zaharlash yo'li bilan amalga oshirilgan.

4. 
   Qonning shakiliy elementlarini tadqiq etish.
   

Qutblagich nefelometriya metodlari qonning shakiliy elementlari - eritrositlar, leykositlar va trombasitlarni o'rganishda ishlatiladi. Plazma tartibidagi eritrosit (qizil qon tanachasi) ikkilanib qayrilgan disk shakliga ega bo'lib, uning diametri 7,1-9,2mkm, markazida 0,9-1,2 mkm va chegarasida 1,7-2,4 mkmni tashkil etadi. Plazmaga nisbatan sindirish ko'rsatkichining haqiqiy qismi m=1.041-1,067( X = 600)nm,sindirish ko'rsatkichining mavhum

qismi10^-2 - 10^-5(A = 350-\000nm) chegarasida o'zgaradi. Leykositlar (oq qon tanachalari) sfera shakliga ega bo'lib, diametrlari 8-22mkmli yupqa disk shakliga ega. Trombasitlar va leykositlarning optik parametrli kam o'rganilgan , ammo ularni zaiflashtiruvchi yumshoq zarrachalar sarasiga kiritadilar (600nmdan to'lqin uzunliklari kirsa bo'lgan sohalar uchun).

2.4.1-chizma. O’tkir leykoz hujayra ichi

1. 
   Limfoblast leykoz
   
2. 
   Misoloplast leykoz
   

2.4.2-chizma. Qon tarkibidagi normal potologik eritrotsitlar.

1. 
   normal eritrotsitlar;
   
2. 
   megalositlar;
   
3. 
   mikrosferitsitlar;
   
4. 
   poykilositlar.
   

Sindirish ko'rsatkichining haqiqiy aniqlash metodikasini sochilish burchagini aniqlashga yo'naltirilgan bo'lib, unda 80°-120° diopazonda yorug'likning sochilish matrissalari elementlari nolga teng, keyinchalik nomogrammalarga asosan m sindirish ko'rsatkichi aniqlanadi (agar m 1.02-1.07 diopazonda yotsa). Agar 80°-120° diopazonda element nolga teng bo'lmasa, u holda m>1,07 . Bunday vaziyatda M₃₄ komponent nolga teng bo'luvchi sochilish burchagini aniqlash lozim bo'ladi.

Qayd etish lozimki, ko'z to'qimalarida o'tkazilgan aprobotsiyaning yuqori sezgirligini va ekspres metod sifatida qo'llash mumkinligini ko'rsatadi. Bu metod

yordamida normal va katarakta kasalligiga chalingan ko'z gavharining nisbiy sindirish ko'rsatkichini juda tez aniqlash imkoniyati yaratildi.

4. 
   Immunologik reaksiyalar indikatori.
   

Tibbiyotdagi asosiy vazifalardan biri antigen va antitana spesik o'zaro ta'sir hodisasini o'rganuvchi diognostik metodlarning aniqligini oshirishdir. An'anaviy metodlar antigen va antitana bilan ta'sirlashuvchi preparatga asoslangan bo'lib , ular amaliy immunologiyada keng ishlatiladi. Ammo bu metodlar immunologik reaksiyalarni qayd etish uchun juda ko'p vaqt va ko'p miqdordagi reaksiyalarning sarfini talab etadi. Bu esa sarf harakatlar va vaqt nuqtai nazaridan qimmat hisoblanadi. Shuning uchun immunologik reaksiyalarning lazerli indikatori ishlab chiqilgan bo'lib , u sochilgan yorug'likning integral intensivligiga asoslangan. Asbobda ketma -ket ravishda antigen suspozitsiyasi solish probirkadan 90° burchak ostida sochilgan yorug’lik intensivligi o'lchanadi. Agar antigen va antitana reaksiya


K = 10
(I1 +12)

1. 
   3
   

kattalik 0-8 intervalda yotadi.

Bu yerda \, I₂,1₃ - mos ravishda antigen- antitana, antitan va antigen aralashmasidan sochilgan yorug'lik intensivliklari.

Keng ko'lamdagi epidiomologik tekshirishlar o'tkazish uchun ИРЛ-010 sochilgan yorug'lik 90°burchak nazorati immunologik lazer indikatorli asbob ishlab chiqariladi. Asbobda 2ta rejimda: kinetik va taqqoslash bilan turli tezliklardagi reaksiyalar qayd etiladi. Olti minutgacha davom etadigan reaksiyalarda kinetik rejimda ishlatiladi. Unda indikator ИРЛ-010 berilgan vaqt intervalida (15 yoki 30 sekund) intensivlikni o'lchaydi va uni birlamchi intensivlik bilan taqqoslaydi. Intensivlikni boshlang'ich holatiga nisbatan 50% ga oshirish bilan reaksiyalar qayd etiladi, aks holda 11 ta o'lchash o'tkazilgandan so ng

reaksiyaning sodir bo'lganligi qayd etiladi. Sekin reaksiyalar uchun taqqoslash rejimi ishlatiladi. Undan oldin har bir komponentadan sochilgan yorug'lik intensivligi , ularning yig'indisida o'lchanadi va eslab qolinadi. Kerakli vaqt o'tgandan so'ng reaksiya borligi tekshirilishi sharti bajariladi.

ИРЛ-010 indikatori optik mexanik bloki va kuzatish hamda boshqarish bloklaridan tuzilgan. O'rganiladigan suspenziyalarning hajmi 80mkm. Asbob sanitar-epidemologik, tibbiy sudekspertiza va klinik -laboratoriyalarda ishlash uchun mo'ljallangan.

2. 
   BOB xulosasi.
   

Bu bob Kompton effektining amaliy qo'llanilishi mua.mmo1a.rini hal etishga qaratilgan bo'lib , unda quyidagi natijalar olingan:

1. 
   Lazer nurlari diagnostikasida Kompton effektining qo'llanilish imkoniyatlari tahlil etildi.
   
2. 
   Tibbiyotda Kompton effekti yordamida ko'z kasalliklari aniqlash mua.mmola.ri tahlil qilindi.
   
3. 
   Qon kasalliklari diagnostikasida Kompton effektining istiqbollari ko'rsatib berilgan.
   

Xotima.

Bitiruv malakaviy ishi Kompton effektining nazariy tahliliga bag'ishlangan bo'lib,unda quyidagi natijalar olingan:

Kompton turli yo’nalishda sochilgan Rentgen nurlarini o’rganish bilan bir qatorda ularning to’lqin uzunliklarini ham o’lchadi . Rentgen nurlarining modda tomonidan sochilishini o'rganish natijasida Kompton 1923-yilda muhim hodisa kashf etdi. Bu hodisa bizning fotonlar haqidagi tasavvurlarimizni ancha chuqurlashtirdi.

1. 
   Kichik energiyalari yorug'lik zarralari uchun Kompton effektining klassik nazariyasi o'rinli ekanligi tahlil qilindi.
   
2. 
   Yuqori energiyali yorug'lik kvantlari uchun esa relyativistik Kompton effekti nazriyasi o'rinli bo'lishi ko'rsatilgan.
   
3. 
   Kompton effektining amaliy qo'llanilishi muammolarini hal etishga qaratilgan bo'lib , unda quyidagi natijalar olingan.
   
4. 
   Lazer nurlari diagnostikasida Kompton effektining qo'llanilish imkoniyatlari tahlil etildi.
   
5. 
   Tibbiyotda Kompton effekti yordamida ko'z kasalliklarini aniqlash muammolari tahlil qilindi.
   
6. 
   Qon kasalliklari diagnostikasida Kompton effektining istiqbollari ko'rsatib berilgan.
   

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

1. 
   Ф.А.Королев.Оптика. Атом ва ядро Физикаси.Тошкент,” Укитувчи”,
   

1978. 431-433 бeтлap.

2. 
   Г.С.Ландсберг. Умумий физика курси. Оптика. Тошкент, ‘^,Укитувчи^,,,1981.659-667 бeтлap.
   
3. 
   С. А. Азимов ва Ш.Абдужамилов. Элементар зарралар физикаси.
   

Тошкент, “Укитувчи”1985.29-88 бeтлap .

4. 
   Под ред. С.А.Ахманова, А.С.Пискарскаса. Исследование структуры, физических свойств и энергетики биологически активных молекул Вильнюс: Мокслас,1986.
   
5. 
   Материалы II Всесоюз. школы «Применение лазеров в биологии» // Квант. Электроника.-1981.Т.8.С. 256-268crp.
   
6. 
   А.В.Приезжев, В.В.Тучин, Л.П.Шубочкин. Лазерная диагностика в биологии и медицине. Москва,” Наука”, 1989.51-75стр.
   
7. 
   Тучин В.В. Флуктуатции в газовых лазерах. - Саратов: Изд-во Саратoвcкoгo Унивеpситетa, 1981.4.1,2.
   
8. 
   Тучин В.В.Флуктуации в лазерах на парах металлов. - М.:ЦНИИ «Электроника», 1985.
   
9. 
   Тучин В.В. Флуктуации в инжекционных полупроводниковых лазерах.-М. :ЦНИИ «Электроника», 1986.
   
10. 
    Борен.К., Хафмен.Д. Поглощение и рассеяние света малыми частицами.- М. :Мир,1986.
    

Internet saytlar.

1. 
   Lekmed.ru> Статьи.
   
2. 
   It-med.ru> library > lazerne.
   
3. 
   Photonics. su.
   
4. 
   Nehudlit.ru >....> D^mocra^.
   

IBOB xulosasi.

1. 
   BOB. Kompton effektining nazariy tahliliga bag'ishlangan bo'lib,unda quyidagi natijalar olingan: Kompton turli yo’nalishda sochilgan Rentgen nurlarini