1-bob. FANNING M A Z M U N I, PREDM ET1
VA VAZIFALARI
1.1. Boshqaruvning mohiyati, maqsad va vazifalari
1.2. Boshqaruv predm eti va izlanish uslublari
1.3. Boshqaruv ilmining kelih chiqishi
1.4. Boshqaruv ilmining o ‘ziga xos xususiyatlari
1.5. Boshqaruvning kelajakka y o ‘naltirilganligi
1.6. Kursning mazmuni va vazifalari
1.1 . Boshqaruvning m ohiyati, maqsad va vazifalari
Boshqaruv tu sh u n ch asi to r m a ’n oda b iro r-b ir tashkilot m aqsadini
aniqlash va unga erishish uchun za ru r boMgan rejalashtirish, tashkil
etish va nazorat jarayonlarining foyda keltirishi, sam ara berishi, faoliyat
yo 'n alish in i to ‘g ‘ri tan lay bilish, qaro rlar qabul qila olishga ham da
un in g b o shqarilishini nazo rat qilishga va bu jara y o n n in g borishiga
bog‘liq b o ‘ladi.
B oshqaruv nafaqat korxona doirasida, qolaversa, butun bir jam iyat,
davlatni o ‘z tanlagan yo‘li m aqsad va intilishlariga yetaklovchi, iq tiso
diyotni k uchli, b arq aro r ishlovchi m exanizm ga aylantirishda m uhim
ta ’sir etuvchi kuch hisoblanadi.
Boshqaruvni jam iy atn in g iqtisodiy negizi bilan bog‘lab, shu bilan
birga b o sh q aru v n in g ikki tash k iliy -tex n ik av iy va ijtim o iy -iq tiso d iy
tom o n larin i hisobga olgan holda o ‘rganish lozim.
T ashkiliy-texnikaviy boshqaruv aniq iste’m ol qiym atini olish uchun
m ahsulot tayyorlashda m eh n at taqsim oti va kooperatsiyasi bilan ajralib
turadi. Ijtim oiy-iqtisodiy boshqaruv m avjud ishlab chiqarish m unosa
b a tla r i b ila n b o g 'liq b o ‘lib , b o s h q a ru v m a q s a d la rin i b elg ilay d i.
Tashkiliy-texnikaviy boshqaruv m eh n at unum dorligi va ishlab chiqarish
sam aradorligining oshishi u ch u n sharoit yaratishga im kon beruvchi
faoliyat tu rid an iboratdir. Ijtim oiy-iqtisodiy boshqaruvning maqsadi
ishlovchilar sam arali m eh n at qilishi u ch u n sharoit yaratish, u la m i
ijtim oiy him oya qilishning ishonchli um um davlat tizim ini shakllantirish,
b an d lik n i t a ’m inlash va a h o lin in g kam t a ’m in la n g an q atlam larin i
q o 'lla b -q u w a tla sh d a n iboratdir.
B oshqaruvning m ohiyati ijtim oiy-iqtisodiy m unosabatlar darajasi,
ishlab ch iq arish k u ch larin in g rivojlanishi va iqtisodiy alo q alarn in g
m urakkablashuvi bilan kengayib bo rad i. B oshqaruv ishlab chiqarish
5
jarayonida ishlab chiqarish vositalariga m ulkchilikning turli shakllari
m avjud b o ‘lgan sh a ro itd a ishlab ch iq aru v ch ilar o 'rta s id a raqobatni
shakllantirish, foydani m ak sim allashtirishga q aratilg an b o ‘lsa, u b u
tu n b ir iqtisodiy tizim d a ishlab ch iq arish evaziga ja m iy a t ehtiyojini
q o n d ira oladigan b o z o r in fra tu z ilm a e lem e n tlari va u la m in g o ‘zaro
aloq asin i t a ’m in lo v c h i m ex an iz m n in g b a rq a ro r ishlashiga, h a r b ir
fu q a ro , g u ru h , u y u sh m a , ta sh k ilo t va m u a ssa sa la r m a n fa a tla rin i
e ’tiborga olgan h o ld a ularning ja h o n sah n asid a o ‘z o ‘rn ig a ega b o ‘li-
shiga qaratilg an b o ‘ladi.
B o sh q aru v n in g aso sin i obyektiv iq tiso d iy , ijtim o iy va b o sh q a
qonunlarga asoslanuvchi huquqiy ilmiylik tashkil etadi. Bu q o n u n lam i
o ‘rganish va u lam in g an iq vaziyatlarda n am oyon b o ‘lishini hisobga
olgan holda xo‘jalik rahbarlari respublika iqtisodiyotini boshqarishning
strategiya va taktikasini belgilaydilar.
1991-yil 31-avgustda 0 ‘zbekiston R espublikasi davlat m ustaqilligi
e ’lo n q ilin d i, sh u n d ay b ir s h a ro itd a d av lat va iq tiso d iy o tn i q ay ta
qurishning bosh m aqsadi P rezidentim iz I. K arim ov to m o n id a n quyi-
dagicha aniqlab berildi: «Pirovard m aqsadim iz ijtim oiy yo‘naltirilgan
barq aro r b o zo r iqtisodiyotiga, o ch iq tashqi siyosatga ega b o 'lg a n kuchh
dem okratik huquqiy davlatni va fuqarolik jam iy atin i b arpo etishdan
iborat».
U ning am alga oshirilishi turli sohalarda olib boriladigan islohotlarga
va boshqariladigan vazifalarga n ec h o g ‘lik bo g ‘liq b o ‘ladi.
Ijtimoiy siyosiy sohada:
— m a’m uriy-buyruqbozlik, avto ritar tuzum m exanizm idan va tuzil-
m alaridan qutuhsh;
— davlat qurilishining d em okratik huquqiy tam oyil va m e ’yorlariga
o ‘tish;
— fuqarolik jam iyatiga o ‘tishning poydevorini qurish va boshqalar.
Ijtim oiy-iqtisodiy sohada:
— iqtisodiy faoliyatga erkinlik berish;
— m ulkchilikning xilma-xilligi;
— narx erkinligini ta ’m inlash;
— raqobat kurashiga o ‘tish;
— k o ‘p tarm oqli iqtisodiyotga h am d a b o zo r m unosabatlariga o ‘tish
va boshqalar.
M a ’n a viy sohada:
— m ustaqil va yangicha fikrlovchi kishilarni tarbiyalash, aqidabozlik
va o ‘ta siyosatlashgan m afkura h u k m ro n lig id an qutulish.
Xalqaro munosabatlar sohasida:
— b u tu n d u n y o tara q q iy o tid an ajralib q o lish d an , o ‘zini chetga
olishdan va unga qarshi tu rish d an voz kechish;
— ja h o n ham jam iyatiga kirib borish va teng huquqli ham korlikka
y o ‘1 ochish.
B ozor m unosabatlariga o ‘tish ishlab chiqarish va bozom ing samarali
o ‘zaro ta ’sirini, davlat boshqaruvi va korxonalam ing o ‘z - o ‘zini b o sh q a
rishning m utanosib nisbatda boMishini ta ’m inlovchi takom illashgan
iqtisodiy m exanizm ini yaratishga yo‘naltirilgandir.
