1-боб ъфанларни ўрганисъҲ жарайонида босъҲлангиcҳ синфўҚувcҳиларда нафосат тарбийасини съҲакиллантирисъҲнинг илмий назарий асослари

G’oya  (yunoncha  “idea”)  –  birinchi  manzara,  dastlabki  –obyektiv  borliq, 

mavjudlikning  inson  fikrida  aks  etish  shakli.  G’oyalar  asosan  ikki  yo’nalishda 

namoyon bo’ladi. Ular: Bunyodkor g’oyalar va buzg’unchi g’oyalar. 

Nafosat  tarbiyaning  vositalari  ta’lim-tarbiya  jarayonida  muhim  ahamiyat 

kasb  etadi.  Bular:  tevarak  –  atirof;  turmush;  tabiat;  san’at;  xalq  amaliy  san’ati; 

badiiy  asarlar;  tasviriy  san’at;  musiqa;  qalb  go’zalligi;  oila  a’zolarining  o’zaro 

munosabatlari;  uyning  jihozlari;  jixozlarning  uyg’unligi;  saranjom-sarishtalik; 

maktabning  sinfning  bezatilishi;  kiyinish  madaniyati;  yaxshi  xulq,  yurish  san’ati; 

saronjom  sayi-harakatlar:  bizga  ma’lumki,  tabiat  eng  muhim  yestetik  tarbiya 

vositasi  hisoblanadi.  Tabiat  bilan  oshno  bo’lishga  o’rgatish,  diqqatini  tabiat 

go’zalligiga  qaratish,  tabiat  go’zalligini  his  qilish;  uni  ko’rish,  atrofni 

ko’klamzorlashtirish,  gul,  ko’chatlari  ekish;  tabiatni  asrashga  o’rgatish  –  ularda 

tabiatga  nafis  munosabatda  bo’lishni  tarbiyalaydi.  Talabalarda  nafosat  tarbiyasini 

amalga oshirishda san’atga e’tibor berish kerak: 

- musiqa; 

- rasm;  

- naqsh; 

- o’ymakorlik; 

- haykaltarosh; 

- sahna madaniyati; 

- ashulla; 

- qo’shiq; 

- notiqlik;  

 

Odatda  insoniyat  tarixining  burilish  nuqtalarida,  jamyat  va  inson  hayoti 

tubdan o’zgarayotgan pallada beixtiyor o’quvchi o’z tarixiga, qadimiy ma’naviy va 

madaniy yodgorliklarni  o’rganishga yehtiyoj sezadi. Unga tayanadi, undan madad 

izlaydi.  Zotan,  inson  mavjudot  sifatida  keskin  yangilanishlar,tub  o’zgarishlar 

jarayonida  o’zligini  anglashga,  o’zligini  tushunishga,  inson  sifatidagi  nuqsonu 

---

 

12 

fazilatlarini, yaxlit qiyofasini ko’z oldiga keltirishga majbur bo’ladi. Shundan kelib 

chiqqan  holda,  nafosat  tarbiyasi  bilan  bog’liq  bo’lgan  say’i-harakatlar  amalga 

oshiriladi. U ehtiyojlardan kelib chiqadi. 

 

Ehtiyoj  –  faoliyat,  shu  jumladan  idrok  yetish  faoliyati  shart  –  sharoiti  va 

natijasidir.  Bu  fikrlash,  sezgi  va  irodaga  ta’sir  ko’rsatuvchi  shaxsning  ma’lum 

holati.  Tarbiyaga,  shaxs  qanchalik  madaniyatga  egaligi,  ayniqsa  ma’naviy  

madaniyatga bog’liq bo’ladi. 

Ehtiyojni  qoniqtirish  jaroyonida  faoliyatning  aniq  shakli  va  ma’lum 

harakatlari  zarur  bo’ladi.  Yani  ehtiyojlar  qoniqtirilganda  yangisi  paydo  bo’ladi. 

Uni qoniqtirish jarayoni ham maqsadga intilishni talab yetadi. 

Ehtiyoj  –  shaxsning  faolligi  manbai.  Ehtiyoj  subyektiv  bo’lgani  uchun 

uning  mazmuni,  yo’nalganligi  individual,  lekin  obyektiv  bo’ladi.  Ehtiyoj 

motivlarda namayon bo’ladi (istaklari, taassurotlari). Qiziqishlarda shaxsni ma’lum 

faoliyatga  chorlaydi.  Ba’zida  motivlar  tizimi  ehtiyojga  qaraganda  muayyan 

belgilarga boy bo’lib qoladi(motivlar tizimida belgilar ancha harakatchan va uning 

mohiyatini tashkil yetadi).