1-боб. Чет эл инвестицияларини жалб этиш жараенини давлат томонидан тартибга солишнинг илмий-назарий асослари

1.2-расм. Инвестицияларни тартибга солиш механизмининг
таркибий тузилиши


Ушбу механизмнинг барча элементлари аҳамиятини алоҳида таъкидлаган ҳолда, давлатнинг инвестициявий жараённи меъёрий-ҳуқуқий тартибга солиш тизими амалдаги қонунчилик ҳужжатларининг мамлакат иқтисодиёти ривожланиш суръатларини таъминлаши билан тавсифланади. Ўзбекистон инвестициявий муҳитини тартибга солишда иштирок этувчи меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар рўйхати ва уларга келтирилган шарҳ (Илова-1) ушбу тизимнинг бир қисминигина изоҳлайди. Давлатнинг инвестициявий жараённи тартибга солиш тизимининг ўзига хос жиҳатлари ва бу йўналишдаги хориж муҳим аҳамиятга эга.
Инвестициялашни амалга ошириш имкониятини берувчи аниқ усул ва услубиётлар, инвестициявий жараённи тартибга солишнинг бозор механизми моҳияти, хорижда ушбу механизмнинг амалда бўлиш хусусиятлари ҳақида мулоҳаза юритамиз.
Қулай инвестициявий муҳитни шакллантиришда инвестициявий жараённи тартибга солишнинг бозор механизми муҳим аҳамиятга эга, албатта. Бу механизмнинг асосий элементи сифатидаги қимматли қоғозлар инфратузилмасининг қулай бўлиши катта аҳамиятга эга эканлигини етакчи саноати ривожланган хорижий мамлакатлар тажрибаси кўрсатиб турибди. Қимматли қоғозлар бозори инфратузилмасининг шаклланиш ва ривожланиш тарихи – инвесторлар ва эмитентлар орасидаги муносабатларнинг ўзгариб бориш тарихидан иборатдир. Бунда турли мамлакатларда турлича тизимлар вужудга келди.
Ҳозирги пайтда жаҳон молия тизимида, фонд бозори қурилишининг турлича ҳуқуқий моделларига асосланадиган фонд бозори тизимларининг уч асосий турини ажратиш мумкиндир: инглизсаксон (АҚШ ва Буюк Британия), континентал (Европа) ҳамда Осиё (аралаш) – биринчи икки турнинг айрим жиҳатларини ўзида мужассам қилувчи шакл (Япония).
Умуман олганда, самарали фаолият юритувчи капитал бозорлари инвестициявий муҳитнинг ривожланишида муҳим аҳамиятга эга. Мамлакат иқтисодиёти тармоқларининг инвестициявий маблағларга бўлган талабини қондира олувчи фонд бозорларининг мавжудлиги ривожланган мамлакатлар иқтисодиётининг тараққиётини таъминлаб келаётганлигини қайд этиб ўтиш керак. Иқтисодиёти ривожланиш босқичида бўлган мамлакатлар учун инвестицияларни молиялаштиришнинг бозор механизмини шакллантириш ва ривожлантириш даврида давлатнинг синергетик имкониятларидан фойдаланган ҳолда инвестициявий сиёсат юритиши мақсадга мувофиқдир.