1 bob. Axborotni himoyalash usullari va vositalarining tahlili

1.2. Axborotni kriptografik himoyalash usullari va vositalari

Muhim axborotni muayyan adresatga, boshqalarga bildirmasdan, uzatish masalasini uchta usul yordamida hal etish mumkin:

• 
  adresatlar orasida axborotni uzatishning mutlaqo ishonchli yashirin kanalini yaratish evaziga. Ammo, buni real sharoitlarda amalga oshirish murakkab;
  
• 
  uzatish kanalini yoki trafikni niqoblash orqali uzatish faktining o‘zini berkitish evaziga;
  
• 
  axborotni shunday o‘zgartirish lozimki, uni faqat qonuniy qabul qiluvchi tiklay olishi mumkinligi evaziga.
  

Aynan uchinchi variant kriptografiyani o‘rganish predmetini tashkil etadi. Hozirda kriptografiya doirasida yechiladigan masalalarga quyidagilar taalluqli:

• 
  axborotning konfidensialligini ta’minlash;
  
• 
  axborotning yaxlitligini ta’minlash;
  
• 
  autentifikatsiya usullarini amalga oshirish;
  
• 
  harakatni rad qila olmaslikni ta’minlash.
  

Konfidensiallik xususiyati simmetrik va ochiq kalitli (asimmetrik) kriptotizimlar evaziga ta’minlanadi. Yaxlitlik xususiyati kriptografik xesh funksiyalar va raqamli imzolardan foydalanib amalga oshiriladi. Autentifikatsiya qism tizimi turli kriptografik primitivlar (cryptographic primitives) asosida amalga oshirilishi mumkin. Harakatni rad qila olmaslik xususiyati xabar oluvchining, xabar jo‘natuvchisining oldin jo‘natgan xabar muallifligidan tonishiga urinishidan himoyalanishini tavsiflaydi. Ushbu xususiyat faqat ochiq kalitli kriptografiya vositalari yordamida ta’minlanadi.
Kriptografiyaning yuqorida qayd etilgan masalalari qator kriptografik primitivlardan foydalanib amalga oshiriladi:

• 
  simmetrik kriptotizimlar;
  
• 
  ochiq kalitli kriptotizimlar;
  
• 
  kriptografik xesh funksiyalar;
  
• 
  raqamli imzolar;
  
• 
  raqamli sertifikatlar.
  

Quyida 3-jadvalda kriptografik himoya usullari va ularning axborot xavfsizligini ta'minlashda tutgan o‘rni keltirilgan.
Axborotni kriptografik himoyasi, xususan, shifrlash algoritmlari amalda keng qo‘llaniladi. Masalan, saqlash qurilmalarida ma’lumotlarni shifrlash yoki tarmoq bo‘ylab uzatiladigan axborotni shifrlab uzatishni misol sifatida keltirish mumkin. Umuman, ma’lumotni shifrlashda ma’lum algoritmdan foydalaniladi. Ushbu algoritm biror bir operatsion tizim (OT) uchun (masalan, Windows OT, Linux OT, Android OT) mo‘ljallangan dastur ko‘rinishida yoki maxsus qurilma ko‘rinishida (masalan, maxsus prosessorlar, USB token, smart karta va h.) bo‘lishi mumkin.
3-jadval