Юк машинасига техник хизмат кўрсатиш ва уни таъмирлашга
харажатлар
Кредит бўйича фоизларни тўлаш
Дўстлардан олинган қарзларни
қайтариш
Mamlakatimizda bozor munosabatlarining jadal rivojlanishi bilan uning tarkibiy qismi sifatida kichik biznes taraqqiy eta boshladi. Kichik
biznesni tashkil etishni qo‘llab-quvvatlash va yanada rivojlantirish tizimi ham uni doimiy takomillashtirib borishni taqozo qiladi. Ayniqsa, tadbirkorlik faoliyatini yangi boshlayotgan, mablag‘lari yetishmayotgan, xo‘jalik faoliyati yuritish uchun yetarli malaka va tajribaga ega bo‘lmagan tadbirkorlar uchun davlatning qo‘llab-quvvatlovchi tadbirlari g‘oyat muhimdir.
Тadbirkorlik iqtisodiy rivojlangan davlatlarda yangi-yangi ishchi o‘rinlarini yaratuvchi, bozorni tez va zarur, sifatli mahsulotlar, xizmatlar bilan ta’minlovchi hamda shaxsiy farovonlik omili sifatida iqtisodiyotning muhim sektoriga aylandi. Ayni vaqtda, iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlar tajribasi shuni ko‘rsatmoqdaki, kichik biznes tizimida ishlab chiqarishni yanada rivojlantirish, istiqbolli loyihalarni amalga oshirish uchun zarur mablag‘larni yetishmasligi birmuncha qiyin muammodir. Chunki ko‘pchilik tijorat banklari kichik biznes faoliyatida tavakkalchilik darajasi yuqori, garov majburiyatlari esa ishonchsiz ekanligi sababli, ularni kreditlashda birmuncha ehtiyotkor bo‘lishadi.
Xorijiy mamlakatlarda kichik biznesni kreditlashda, asosan, quyidagi
uch o‘lchovga amal qilinadi:
Kredit oluvchi tadbirkor olgan qarzini o‘z vaqtida qaytarish uchun o‘zining kapitalini yuqori malakali va qobiliyatli ishlata olishini ko‘rsata bilishi lozim.
Qarz beruvchida tadbirkorlar to‘g‘risida, uning biznesi muvaffaqiyatli rivojlanayotganligi to‘g‘risida ishonchli tasavvur hosil bo‘lishi lozim. Bunday hujjat loyihalari yangi tadbirkorlik faoliyatining hayotiyligi va istiqbolligini tasdiqlashi lozim.
Qarzdorning kreditlarni o‘z vaqtida to‘lash qobiliyatini ifodalovchi aktivlar mavjudligi yoki tadbirkorning shaxsiy garovi qo‘yiladi. Masalan, AQSHda tadbirkorlik fondi berilayotgan kreditning 90 foiz summasini kafolatlashi lozim bo‘lib, qolgan 10 foiz summa bankning tavakkali bo‘ladi.
O‘zbekistonda jahondagi kichik biznes tuzilmalarini rivojlantirish sohasidagi amaliy tajribalarni o‘rganish va ijobiy yondashish negizida 1992-yildan boshlab, tadbirkorlarni moliyaviy qo‘llab-quvvatlashning davlat tizimi shakllana boshladi.
Prezident Farmonlariga muvofiq tuzilgan «Mikrokreditbank» hamda Kichik biznes rivojlanishiga ko‘maklashish jamg‘armasi xususiy tadbirkorlikni moliyaviy qo‘llab-quvvatlash va unga xizmat ko‘rsatishni tashkil qilish bo‘yicha davlat siyosatining asosiy vositalariga aylandi.
Respublikamizda bank xizmatlaridan foydalanish darajasi xalqaro amaliyot ko‘rsatkichlari doirasida bo‘lib, 100 mingta katta yoshli aholiga to‘g‘ri keladigan bank muassasalari soni 49 tani tashkil qildi.
Kichik korxonalarning moliyaviy-xo‘jalik faoliyatida mikro- moliyalash katta o‘rin tutadi. Mamlakatimizda amaldagi qonunchilikka muvofiq, mikromoliyalash — mikromoliyaviy xizmatlar ko‘rsatuvchi tashkilotlarning qonun hujjatlarida belgilangan miqdordan oshmaydigan summada mikrokredit, mikroqarz, mikrolizing berish, shuningdek, mikromoliyaviy xizmatlar ko‘rsatish to‘g‘risidagi shartnomaga muvofiq boshqa xizmatlar ko‘rsatishidir.
Jumladan, mikrokredit — qarz oluvchiga tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun eng kam ish haqining 1000 baravari miqdoridan oshmaydigan summada to‘lovlilik, muddatlilik va qaytarish shartlari asosida beriladigan pul mablag‘laridir. Mikrokredit qarz oluvchiga pul mablag‘larini shartnomaga muvofiq muayyan maqsadlar uchun ishlatish shartlari asosida berilishi mumkin.
Mikroqarz deyilganda esa, mikrokredit tashkilotlari tomonidan jismoniy shaxs bo‘lgan qarz oluvchiga eng kam ish haqining 100 baravari miqdoridan oshmaydigan summada muddatlilik va qaytarish shartlari asosida, shartnomada nazarda tutilgan hollarda esa to‘lovlilik sharti asosida ham beriladigan pul mablag‘laridir.
Kichik korxonalar uchun mikrolizing xizmati ham ko‘rsatiladi. Mikrolizing mikromoliyaviy xizmatlar ko‘rsatuvchi tashkilot tomonidan lizing oluvchining topshirig‘iga binoan uchinchi tarafdan mol-mulk olish hamda unga egalik qilish va foydalanish uchun lizing oluvchiga shartnomada belgilangan shartlar asosida haq evaziga berish nazarda tutiladigan xizmatdir. Mikrolizing tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun eng kam ish haqining 2000 baravari miqdoridan oshmaydigan summada beriladi1.
Xususan, «Mikrokredit» banki tomonidan mikromoliyalashtirishning quyidagi xizmatlari ko‘rsatiladi (6.3.1-jadval).
