|
3. Yusuf Xos Hojib hayoti va faoliyati.
Turkiygo‘y adib, mutafakkir va davlat arbobi bo‘lgan Yusuf Xos Hojib (XI asr) “Qutadg‘u bilig” dostonining muallifidir.
U qoraxoniylarning markaziy shaharlaridan bo‘lgan Bolasog‘unda tug‘ilgan. Yusuf bu yerda arab, forsiy til va undagi adabiyotlarni puxta o‘rgandi. Falsafa, mantiq, matematika va boshqa bilimlarni mukammal egalladi, davlat ishlari, idora qoidalari bilan qiziqdi. Yusufning hayoti va ijodiy yo‘li haqidagi ma’lumotlar juda oz. Yusuf Xos Hojib haqida ma’lumot beruvchi yagona manba “Qutadg‘u bilig” dostonidir. U 1069-yilda “Qutadg‘u bilig” (“Saodatga eltuvchi bilim”) asarini Bolasog‘unda yoza boshlaydi va 1070-yilda Koshg‘arda tugatadi. Asarni qoraxoniylar hukmdorlaridan bo‘lgan Tavg‘och Bug‘roxonga taqdim etadi. “Qutadg‘u bilig” Tavg‘och Bug‘roxonga ma’qul kelib, Yusufga “Xos Hojib” (eshik og‘asi) martabasini beradi. O‘shandan boshlab adibni Yusuf Xos Hojib deb atay boshlaydilar. Asarda inson va uning ijtimoiy mohiyati, hayotdagi o‘rni va vazifasi har tomonlama tahlil qilinadi. “Qutudg‘u bilig”da oddiy xalq, mehnatkash inson alohida ehtirom bilan tasvirlanadi. “Qutadg‘u bilig”da axloq, odob, sadoqat va sevgi kabi masalalar haqida hikmatli so‘zlar yuritadi. U ilm va ma’rifatga saodatning kaliti deb qaraydi. Shuning 100uchun ham o‘z dostonini “Qutadg‘u bilig” deb ataydi. Unda ilm va ma’rifatni targ‘ib qiladi, olimlarni ulug‘laydi, davlat boshliqlarini ilm-fan ahllaridan ta’lim olishga va ularning maslahatlari bilan ish ko‘rishga da’vat qiladi.
13-bilet
1. “Stolipin agrar islohoti” haqida ma’lumot bering.
1904-yildagi Rossiya-Yaponiya urushi xalqommasining turmush darajasini yanada og‘irlashtirib yubordi.Oxir-oqibat, bu - 1905-yilda inqilob yuz berishiga olib keldi. To‘g‘ri, inqilob yengildi. Hukmron tabaqalar bu inqilobdan zarursaboqlar ham chiqardi. Uning asosiysi-dehqonlarni inqilobiyharakatdan chetlatish haqidagi saboq edi. Ikkinchisi, qishloqlardapodsho hokimiyatining kuchli ijtimoiy tayanchini vujudga keltirish muammosi edi.Bu maqsadlarni ro‘yobga chiqarish uchun agrar islohoto‘tkazishga qaror qilindi. Podsho 1906-yilda agrar islohot o‘tkazish va dehqonlarni ko‘chirish to‘g‘risida farmon chiqardi. Bu islohot bosh vazir P.A.Stolipin tashabbusi bilan bog‘liqbo‘lganligi uchun u tarixga „Stolipin agrar islohoti“ nomi bilan kirgan. Unga ko‘ra, dehqonlarning o‘z xususiy yeriga ega bo‘lishimasalasining quyidagi 3 usul orqali amalga oshirilishi mo‘ljallandi: jamoa yer egaligini bekor qilish va dehqonlarga sotib olgan jamoa yerini xususiy mulkka aylantirish hamda dehqonga o‘z yerini sotish huquqini ham berish; dehqonlarning davlat va pomeshiklarga qarashli yerlarni sotib olishlari uchun ularga „Dehqonlar banki“ orqali yordam berish; yer tanqisligi kuchli bo‘lgan markaziy mintaqalardagi dehqonlarning bir qismini Sibir, Turkiston, Uzoq Sharq va imperiyaning milliy chekka o‘lkalariga ko‘chirish. Stolipin agrar islohoti qishloq aholisining tabaqalanishini va ichki bozorning o‘sishini kuchaytirdi. Badavlat dehqonlar (quloqlar)ning mavqeyini mustahkamladi. Biroq, agrar islohot pomeshik yer egaligini tugata olmadi. Bundan tashqari, ko‘chib ketganlar yana avvalgi joylariga qayta ko‘chib kelishga majbur bo‘la boshladilar. Chunki ko‘chirish moddiy jihatdan yetarli ta’minlanmadi. Buning oqibatida 1911-yilda ko‘chib ketganlarning (ularning soni 3,5 mln. dan ortiq edi) yarmidan ko‘pi qayta ko‘chib keldi. Shuningdek, ko‘chirish siyosati milliy chekka o‘lkalardagi siyosiy vaziyatni keskinlashtirdi. Bunga chekka o‘lkalardagi, xususan, Turkistondagi mahalliy aholiga qarashli eng yaxshi yerlarning ko‘chib kelganlarga berilganligi, yerli aholining esa sharoiti og‘ir yerlarga surib chiqarilganligi sabab bo‘ldi. Shu tariqa, Stolipin mamlakatni „tinchlantira“ olmadi. Hukmron tabaqalar uning iste’fo berishini talab eta boshladilar. Bunga erishilmagach, 1911-yilda Stolipin otib o‘ldirildi. Lekin, barcha nuqsonlariga qaramay, Stolipin agrar siyosati qishloqda kapitalizmning taraqqiy etishiga yo‘l ochdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
