|
Arximed qonuni gidrostatika va aerostatikaning asosiy qonuni. Miloddan avvalgi 3-asrda Arximed ochgan.
Arximed qonunining formula koʻrinishi:
F A = ρ g V , {\displaystyle {F}_{A}=\rho {g}V,}
bu yerda ρ {\displaystyle \rho } suyuqlik yoki gazning zichligi, g {\displaystyle {g}} erkin tushish tezlanishi, V {\displaystyle V} boʻlsa – botirilgan jismning hajmi (botirilgan qismining.
Agar jismning ogʻirligi "koʻtarish kuchi"ga teng boʻlsa, jism suyuqlik yoki gaz hajmining istalgan joyida boʻla oladi
Suyuqlik yoki gazga botirilgan har qanday jismga shu jism siqib chiqargan suyuqlik yoki gaz ogʻirligiga teng gidro-, aerostatik "koʻtarish kuchi" ta’sir qilishini ifodalaydi. Bu kuch jism sirtiga suyuqlik yoki gaz tomonidan ta’sir qiluvchi bosim kuchlarining teng ta’sir etuvchisi boʻlib, yuqoriga tik yoʻnaladi. Agar jismning ogʻirligi "koʻtarish kuchi"dan katta boʻlsa, jism choʻkadi, kichik boʻlsa – choʻkmaydi, teng boʻlsa, jism suyuqlik yoki gaz hajmining istalgan joyida boʻla oladi. Bu qonun bir jinsli boʻlmagan suyuqlik va gazlarga ham taalluqlidir
2-savol:
Tabiatdagi elektr hodisalari
Qadim zamonlardan beri insoniyat turli xil elektr hodisalarini mantiqiy tushuntirishga harakat qilgan, ularning misollari tabiatda kuzatilgan. Shunday qilib, antik davrda chaqmoq xudolar g'azabining ishonchli belgisi hisoblangan, o'rta asr dengizchilari Sankt Elmo chiroqlari oldida baxtiyor titragan va bizning zamondoshlarimiz to'p chaqmoqlari bilan uchrashishdan juda qo'rqishgan.
Bularning barchasi elektr hodisalari. Tabiatda hamma narsa, hatto siz va men ham o'z-o'zidan olib yuradi. Agar turli xil qutbli katta zaryadli ob'ektlar bir-biriga yaqinlashsa, u holda jismoniy o'zaro ta'sir sodir bo'ladi, uning ko'rinadigan natijasi sovuq plazma oqimiga aylanadi, odatda sariq yoki binafsha rangda, ular orasida. Ikkala jismdagi zaryadlar muvozanatlashgani bilan uning oqimi to'xtaydi.
Tabiatdagi eng keng tarqalgan elektr hodisalari chaqmoqdir. Har soniyada Yer yuzasiga bir necha yuz kishi kelib tushadi. Chaqmoq, qoida tariqasida, mustaqil baland ob'ektlarga uriladi, chunki jismoniy qonunlarga ko'ra, kuchli zaryadning uzatilishi momaqaldiroq buluti va Yer yuzasi orasidagi eng qisqa masofani talab qiladi. Binolarni chaqmoq urishidan himoya qilish uchun ularning egalari tomlarga chaqmoqlarni o'rnatadilar, ular tuproqli baland metall konstruktsiyalar bo'lib, chaqmoq chaqishi paytida butun oqimni tuproqqa yo'naltirish imkonini beradi.
Yana bir elektr hodisasi, uning tabiati juda uzoq vaqt davomida noaniq bo'lib qoldi. U bilan asosan dengizchilar shug'ullangan. Chiroqlar quyidagicha namoyon bo'ldi: kema momaqaldiroqda urilganda, uning ustunlarining tepalari yorqin alanga bilan yonib keta boshladi. Bu hodisani tushuntirish juda oddiy bo'lib chiqdi - asosiy rolni har safar momaqaldiroq boshlanishidan oldin kuzatiladigan elektromagnit maydonning yuqori kuchlanishi o'ynadi. Lekin dengizchilar yorug'lik bilan shug'ullana oladigan yagona odamlar emas. Yirik avialaynerlarning uchuvchilari vulqon otilishi natijasida osmonga tashlangan kul bulutlari orasidan uchib otganlarida ham bu hodisaga duch kelishgan. Yong'inlar kul zarralarining qoplamaga ishqalanishidan kelib chiqadi.
Chaqmoq ham, Sankt Elmoning chiroqlari ham ko'pchilik ko'rgan elektr hodisalaridir, ammo hamma ham bunga duch kela olmadi. Ularning tabiati to'liq tushunilmagan. Odatda, guvohlar sharli chaqmoqni kosmosda xaotik tarzda harakatlanadigan yorqin nurli sharsimon shakllanish sifatida tasvirlaydilar. Uch yil oldin ularning mavjudligi haqiqatini shubha ostiga qo'yadigan nazariya ilgari surildi. Agar ilgari turli xil olov sharlari elektr hodisalari deb hisoblangan bo'lsa, nazariya ular gallyutsinatsiyalardan boshqa narsa emasligini ko'rsatdi.
Elektromagnit tabiatning yana bir hodisasi bor - shimoliy chiroqlar. U quyosh shamolining yuqori qismiga ta'siri tufayli yuzaga keladi Shimoliy yog'du turli rangdagi chaqnashlarga o'xshaydi va qoida tariqasida ancha yuqori kengliklarda o'rnatiladi. Albatta, istisnolar mavjud - agar u etarlicha baland bo'lsa, u holda mo''tadil kengliklarning aholisi osmondagi yorqinlikni ko'rishlari mumkin.
Elektr hodisalari juda ko'p qiziqarli ob'ekt sayyora bo'ylab fiziklar uchun tadqiqotlar, chunki ularning aksariyati batafsil asoslash va jiddiy o'rganishni talab qiladi.
10-Bilet:
1-savol:
11-Savol:
Do'stlaringiz bilan baham: |
