1. Beton qorishmasining tuzilishi. Beton qorishmasining qattiq zarralari o‘rtasidagi ta’sir qiluvchi kuchlar

Beton qorishmasining qattiq zarralari o‘rtasidagi ta’sir qiluvchi kuchlar 3.1-jadval

Zarralarning o‘ichamlari, mm	Ta’sir qilish tavsifi va kuch-larning xili	Ta’sir qilish samarasi
		siquvchi (yaqinlashtiruvchi)	siljituvchi (uzoqlashtiruvchi)
40...1 1...0,1 0,1...2·10^-4 2·10^-4...10^-6	Mexanik Kapilyarli Flokulyasiyali Kolloidli	- + ++ -	- - - +

ketadi. Bunday qorishmaga tashqi kuch ta’sir qilganda unda ichki mexanik ishqalanish kuchlari hosil bo‘ladi.

Zarralar o‘ichami 1...0,1 mm gacha kichrayganda kapillyar kuchlar paydo bo‘ladi. Qorishma bog‘lanuvchanlik xossaga erisha boshlaydi. Kapillyar kuchlar ortiqcha suv bo‘lmaganda ta’sir qiladi. Qattiq zarralar kontaktlashgan (tutashgan) joylar orasidagi g‘ovaklar havo bilan to‘ldirilgan bo‘ladi. Suv-li joylarda hosil bo‘ladigan yuza tortilish kuchlari zarralar orasidagi bog‘lanishlarni ta’minlaydi. Bunday xolda qorishma odatda, qattiq konsis-tensiyaga erishadi. Beton qorishmalarini yig‘ma temir-beton korxonalarining beton qoruvchi sexlarida olinadi. Beton qorishma mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun beton zavodlari va beton qoruvchi moslamalar mo‘ljallangan. Beton qorishmalari ishlab chiqarishni ko‘chmaydigan moslamada qanday tashkil qilinsa, xuddi shunday ko‘chiriladigan yoki harakatchan moslamada ham tashkil qilinishi mumkin. Qurilish ob'ektlarning boshlang‘ich davrida ko‘chmas zavodlardan anchagina uzoqda bo‘lgan vaziyatda harakatchan moslamalardan foydalaniladi. Harakatchan moslamalarning turidan biri inventar beton zavodlari bo‘lib, qaysiki qurilish yakunlanganda asbob uskunalar qismlarga ajratiladi va yangi ish maydoniga ko‘chiriladi. Beton qorish moslamalari ish tartibiga ko‘ra siklli va uzluksiz turiga ajratiladi. Sikl bilan ishlaydigan moslamalarga vaqti-vaqti bilan xomashyo yuklash, qorib aralashtirish va mahsulotdan bo‘shash xarakterli bo‘lsa, keyingisi bu vazifalarni uzluksiz bajaradi.
Qo‘llash tarqalgan usul siklli usul bilan ishlaydigan moslamalardir. Uzluksiz ishlaydigan moslamalarni bir xil markadagi beton qorishmani (qo‘llashlab ishlab chiqarishga) ehtiyoj bo‘lganda qo‘llash samaralidir, masalan gidrotexnik va yo‘l qurilishlarida, ob'ektlarni mayda donalab tayyorlanadigan devor materiallari bilan qurishda.
Beton qoruvchi zavod va sexlarni bir-biridan farqlantiradigan asosiy belgi texnologik tuzilishidir.
Vertikal tuzilishga ega moslamalar bir va ikki pog‘onali texnologik sxema bilan ajratiladi (1.13-rasm). Bir pog‘onali yoki vertikal sxemada bo‘lish bunkerlariga hamma komponentlar bir marta ko‘tariladi (1.13,a- rasm). So‘ngra ular gravitatsion (yerni tortishuv) kuch yordamida miqdorlovchi dozator moslamaga, undan beton qorish moslamasiga o‘tkaziladi. Planda vertikal joylashtirilganda moslama nisbatan katta bo‘lmagan o‘lchovda bo‘lsada, lekin ancha baland bo‘ladi. Beton qorish moslamalar tizimi uzoq muddatli davrda foydalanishga mo‘ljallangan bo‘lib, asosan vertikal sxemada bajariladi. Ikki pog‘onali sxemada (1.13,b - rasm) materiallarni ikki marta ko‘tariladi, avval sarflash bunkerlariga keyin konveyr yordamida qoruvchi moslamalarga tashiladi. Bunday joylashtirishda zavod yoki sex ikki qismga miqdorlab beruvchi (dozator) bo‘lim qabul qiluvchi moslamalari bilan va beton qorishmani taqsimlash bunkerlari bilan qorish bo‘limiga bo‘linadi.