1. Atom tuzilishi to‘g‘risidagi tasavvurlarning rivojlanishi. Atom tuzilishi. Rezerford tajribasi va

Atom tuzilishi. Rezerford tajribasi va formulasi

Vaqti – 2 soat Talabalar soni: 25-30 nafar

O`quv mashg`ulotining shakli

Ma`ruza mashg`ulotining

Kirish, vizual ma`ruza

1. 
   
   rejasi
   Atom tuzilishi. Tomson modeli.
   
2. 
   Rezerford tajribasi va formulasi.
   

. O`quv mashg`ulotining maqsadi: Pedagogika oliy o`quv yurtlari talabalariga atom tuzilishi, Rezerford tajribasi va formulasi haqida ma`lumot berish.

Pedagogik vazifalar:

• 
  atom tuzilishi, Tomson modeli bilan tanishtirish;
  
• 
  Rezerford tajribasi va formulasi bilan tanishtirish.
  
• 
  O`quv faoliyatining natijalari:
  

Talaba:

• 
  atom tuzilishi, Tomson modeli bilan tanishadi;
  
• 
  Rezerford tajribasi va formulasi bilan tanishadi.
  

O`qitish uslubi va texnikasi Vizual ma`ruza, aqliy hujum, bayon qilish, O`qitish vositalari Ma`ruzalar matni, axborot texnologiyasi.

O`qitish shakli Jamoa, guruh

O`qitish shart-sharoiti Komp`yuter bilan jihozlangan auditoriya

Atomning murakkab tuzilishi haqidagi tasavvur XIX asrning oxirida paydo bo`lgan. Ungacha atomni bo`linmas zarra deb qaralgan. Ushbu g`oyani grek faylasufi Demokrit ilgari surgan. XIX asr oxiridagi 3 ta buyuk kashfiyot (elektron, rentgen nurlari va radioaktivlikning kashf etilishi) atomni murakkab tuzilishga ega ekanligini ko`rsatib berdi. Shundan so`ng olimlar atom tuzilishini o`rgana boshladilar.

Atomning birinchi nazariy modelini 1903 yili Tomson taklif etdi. Uning fikriga ko`ra atom musbat zaryad bilan bir tekis to`ldirilgan sferadan iborat bo`lib, uning ichida elektron joylashgan bo`ladi. Sferaning yig`indi musbat zaryadi elektron zaryadiga teng bo`lib, atom bir butun holatda neytraldir. Atomning massasi uning butun hajmi bo`ylab bir tekis taqsimlangan. Atom ichida kuchli elektr maydon hosil bo`lmaydi.

Bu atom radiusini baholaylik. Atom chiqarayotgan spektr xarakterini tushuntirish uchun bu atomdagi elektron tebranma harakat qiladi va muvozanat holatida kvazielastik kuch bilan tutib turiladi deb qaraladi.

R radiusli atomda biror yo`l bilan muvozanat holatdan chiqarilgan elektron

 

tsiklik chastota bilan tebranadi. Bu ifodadan
R 
ekanligini topish mumkin. Elektronning tsiklik chastotasi   ^2c


ni yuqoridagi ifodaga olib

kelib qo`yilsa,

hosil bo`ladi. Nurlanayotgan atom

R 
  0,6 mkm uzunlikdagi nur chiqarayotgan bo`lsa, bundan

tashqari

e  4,8·10^10 SGSe z. b.,

m  9,1·10^28 g,

c  3·10¹⁰ sm/s ekanligi hisobga olinsa, u holda

0

R  3 A

ekanligini topish mumkin. Demak, atom radiusining tartibi 10

-10

m ni tashkil qiladi. U

atomning gazokinetik o`lchamlari bilan mos tushadi.

Ushbu modelning to`g`riligini tekshirish maqsadida Rezerford tajriba o`tkazdi. Rezerford

bunda   zarralar oqimi bilan oltin fol`gani bombardimon qildi. Atomning Tomson modeli

to`g`ri bo`lsa, bunday zarralar fol`gadan ta`sirlashmasdan o`tishi kerak edi. Tajribadan shu narsa

ma`lum bo`ldiki, oltin fol`ga orqali o`tayotgan   zarralar fol`gadan turli burchaklarga sochila

boshladilar. Sochilgan zarralar orasida 180⁰ burchakka sochilganlari ham bo`ldi. Tajriba natijalaridan kelib chiqqan holda Rezerford atom Tomson modelining noto`g`ri ekanligini aniqladi. U shu natijalar asosida Rezerford atomning planetar modelini taklif qildi. Bu modelga asosan, har qanday atom uning massasining asosiy qismini o`zida mujassamlashtirgan va musbat zaryadlangan yadro hamda uning atrofida doiraviy orbita bo`ylab harakatlanadigan elektronlardan tashkil topadi. Ushbu model` Quyosh sistemasiga o`xshab ketganligi sababli uni atomning planetar modeli deb ataldi.

Tajriba natijasining to`g`riligini Rezerford o`zining nazariy formulasi orqali ham isbot

qilib berdi. Biror yadroning kulon maydonida

,   d burchakka sochilgan zarralarning nisbiy

soni orqali ifodalangan Rezerford formulasi quyidagicha yoziladi:

)² nd

bu erda n-fol`ga kontsentratsiyasi, d-fol`ga qalinligi, T-zarraning kinetik energiyasi,