1 Arxitektura qachon va qanday shakllandi?

41 O'rta Osiyo hududida Juma masjidlarining shakllanishi haqida ma'lumot bering.

Masjid (arab tilidan tarjima qilinganda - "sajda qilinadigan joy" degani) — musulmonlar jamoa jamoa boʻlib namoz oʻqiydigan ibodatxona, ya'ni kundalik besh vaqt namoz oʻqish uchun moʻljallangan joy hisoblanadi. Juma va hayit namozlari esa jome masjidlarida ado etiladi . Birinchi M.ni Madina shahrida payg'ambarimiz Muhammad (S.A.V.) qurdirganlar . M.lar dastlab shaharlarda, keyinchalik qishloq va mahallalarda barpo etilgan. M.lar Makkaga qaragan bo'lib, qibla tomonida mehrob, hovlisida esa hovuz, bir yoki bir nechta minora bor. Ayrim yirik M.larda vaʼzxonlik uchun moʻljallangan minbarlar, hamda Qurʼon oʻqiladigan maxsus joylar ham boʻladi. Baʼzi M.lar huzurida madrasalar ham boʻlib, ularda oʻgʻil bolalarga Qurʼon ilmi oʻrgatiladi. M.larda juma va hayit namozi kunlari imom-xatiblar xutba oʻqishadi va turli diniy masalalar boʻyicha vaʼzxonlik qilishadi. Oʻzbekistonda 2000 ga yaqin M.lar mavjud.

M.lar "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar toʻgʻrisida"gi qonun bilan birgalikda faoliyat yuritishadi. M.lar 7—8-asrlardan beri turli musulmon mamlakatlarning mahalliy va meʼmorlik anʼanalarida yetakchi oʻrinni egallab, oʻziga xos uslubda qurb kelingan . Asosan murabba yoki toʻgʻri toʻrtburchak tarhli, markaziy qismida esa xonaqohi hamda hovli atrofi ravoqli ayvonlardan iborat bolgan .M.lar 8 qirrali, gumbaz tomli, koʻp ustunli, galereyapi tosh, yogʻoch, gʻisht, rangli koshin bilan hashamdor bezatilgan. E'tibor bersak Almasjid al-Aqso, Almasjid al-Harom, Katta masjid, Ibn Tulun va shu kabi XVI-XVII asrlarda qurilgan M.larning gumbazlari tuzilishi ancha murakkablashgan. Peshtoq, ravoq va minoralarning turli shakllari yaratilib, bezagida muqarnas naqshlar hamda koshinkori bezaklar qoʻllanilgan. Mustaqilligimizdan keyin anʼanaviy va zamonaviy meʼmorlik usullari bilan birga M.lar qurilmoqd. Buxoriy yodgorlik majmui, Toshkentdagi Nosirxon jome masjidi, hamda Gʻazalkentdagi Olimjon jome masjidi va boshqalar bunga yaqqol misol bolishi mumkin