1 Arxitektura qachon va qanday shakllandi?

25 O'rta Osiyo hududidagi Islom boshlanishi davri arxitekturasi haqida ma'lumot bering.

25 . Me'morchilik . Oʻrta asr jamiyatining ijtimoiy - siyosiy tu zumi va Islom dini mafkurasi madaniy hayotning bu soha siga ham kuchli ta'sir qildi . Samarqand , Buxoro , Urganch , Termiz , Oʻzgan va Marv kabi shaharlarda bu davrda koʻplab saroy , masjid , madrasa , minora , maqbara , tim va karvon saroylar qurildi . Buxoro shahridagi Ismoil Somoniy maq barasi , Namozgoh masjidi , Minorai Kalon hamda Vobkent va Jarqoʻrgʻondagi minoralar va ko'pgina boshqa binolar o‘sha davr me'morchiligining namunalaridandir . Bu yodgorliklar oʻziga xos me'morchilikning rivoj topganligidan dalolat beradi . Bu davrda yoʻnilgan tosh , pishiq gʻisht va suvga chidamli qurilish qorishmalaridan turli xil suv inshootlari : suv omborlari – bandlar , koʻpriklar , sardobalar va korizlar barpo etiladi . Bunday

inshootlarning oʻlchamlari matematika nuqtayi nazaridan gʻoyat puxta ishlangan . Masalan , X asrda Nurota tizmalaridagi Pas togʻ darasi toʻsilib barpo etilgan Xonbandi nomli suv omboriga 1,5 mln metr kub suv to'plangan . Toʻgʻon granit toshi va suvga chidamli qurilish qorishmasidan qurilgan . Bu suv omborini qurishda suvning vertikal va gorizontal bosim kuchi va bu hudud larda tez - tez sodir boʻladigan zilzilalarning silkinish kuchlarini ham hisobga olganlar . Bu , shubhasiz , XVII asr mashhur fran suz fizigi Blez Paskal tomonidan suvning bosim kuchi toʻgʻrisida yaratilgan kashfiyotdan qariyb 7 asr muqaddam movarounnahrlik muhandislarga ma'lum ekanligidan dalolat beradi . X asrdan boshlab binokorlikda sinchkori imoratlar keng tar qaladi . Yakkasinch va qoʻshsinchli binolarning tagsinchlaridan tortib ustunlari - yu sarrovlari va to'sinlarigacha yogʻochlarni biriktirish uslubida qurilib , sinchlarning orasi xom gʻisht yoki guvalalar bilan urib chiqilgan . Bu tuzilishdagi imoratlarni qurish hozirgacha saqlanib keladi . Afrosiyob , Varaxsha , Buxoro va Poykand shahar xarobalarida kovlab ochilgan turarjoy qoldiq laridan ma'lum boʻlishicha , X - XI asrlarda ham paxsa va xom gʻishtdan qurilgan imoratlar shahar me'morchiligida asosiy oʻrinni egallagan .