1-amaliy mashg’ulot. O’simlik hujayrasining tuzilishi. Piyoz po’sti epidermasi hujayrasining tuzilishi. Vaqtinchalik mikropereparatlar tayyorlash. Mavzuning maqsadi

1-amaliy mashg’ulot. O’simlik hujayrasining tuzilishi. Piyoz po’sti epidermasi hujayrasining tuzilishi. Vaqtinchalik mikropereparatlar tayyorlash.
Mavzuning maqsadi: Hujayralarning shakilini, tuzlishini, piyoz po’sti va paxta tolasi hujayralari misolida o’rganish. Sitoplazma organoidlari xaqida umumiy tushuncha berish.

Mikroskopda ko’rib o’rganish uchun fiksatsiyalangan, ildiz, poya, barg, meva, meva eti, po’stloq, tolalar yoki tirik o’simlik bo’laklari olinadi. Ob'ektlar qattiq bo’lsa suv va glitserin aralashmasiga solib qaynatiladi, bunda hujayra yumshaydi, yupqa kesik olish mumkim bo’ladi yoki marjon daraxti o’zagi orasiga solib kesib olinadi. Kesma juda kichik va yupqa bo’lishi kerak, uni buyum oynasiga qo’yib, suv tomizamiz va nina yordamida to’g’irlaymiz gorizontal ushlangan holatda ustidan qoplag’ich oynani yopamiz, ikkala oyna o’rtasida havo qolmasligi uchun ortiqcha suvni so’rg’ich yordamida so’rdirib olamiz. Sitomlazmani yoki hujayra yadrosini aniqroq ko’rish uchun tayyorlangan (kesikka) preparatga kaliy yod eritmasi tomiziladi. Ob'ektni bo’lish uchun metilen ko’ki va shunga o’xshash bo’yoqlardan foydalaniladi. Bu reaktivlardan tomizg’ich yordamida bir tomchi olib ob'ekt ustiga tomiziladi va bir necha minutdan so’ng ortiqcha bo’yoqni tozalash uchun ob'ekt ustiga toza suv qo’yib bir necha marotaba yuviladi. Yuvilgan kesiklarni nina yoki chyotka yordamida olib glitserin tomizib, buyum oynachasi ustiga qo’yiladi, qoplag’ich oyna bilan yopiladi. Glitserinda qilingan ob'ekt bir qancha vaqt buzilmay turadi. Bu preparat chang tegmaslik uchun maxsus tayyorlangan qutichaga solib qo’yiladi. Glitserinda saqlangan ob'ekt uzoq vaqt turishi uchun buyum va qoplag’ich oyna orasi glitserin-jelatin bilai yopishtiriladi. Bu usullarda tayyorlangan preparat vaqtinchalik preparat bo’lib hisoblanadi. Doimiy preparat tayyorlash ancha murakkab bo’ladi. Bo’yalgan kesiklarni suvsizlantirish uchun dastlab 50, 96, 100% li spirtlarda, so’ngra toluol, ksilol bilan ikki marta yuviladi, kesiklarni buyum oynasiga joylab, ustiga balzam tomiziladi va qoplag’ich oyna bilan yopib, kleylanadi.

Kerakli jihozlar: Mikroskop, piyoz, buyum va qoplag’ich oynalar, chyotka, suv, nina, lantset, pintset, yod.

Umumiy tushunchalar. O’simliklar mikroskopik tuzilishiga ega bo’lgan hujayralardan tashkil topgan. hujayra o’zaro bog’langan sitoplazma va yadrodan iborat. O’simlik to’qimalari tirik va o’lik, bir yoki ko’p hujayralardan tashkil topgan. har bir hujayra nafas oladi, oziqlanadi, o’sadi, bo’linib ko’payadi. Gulli o’simliklardagi ayrim hujayralarning kattaligi 10-60 mmgacha boradi (paxta tolasi), olma, tarvuz, mandarin, pomidor, hujayralari ham yirik bo’ladi. O’simlik hujayrasi o’z ichidagi suyuqlikni o’rab olgan po’stga ko’ra ma'lum shakilda bo’ladi. Tirik hujayra ichida odatda protoplazmadan iborat protoplast hamda yadro bo’ladi. Protoplazma shilliq qumoq modda bo’lib, sitoplazma ham deb ataladi. Protoplazma va yadro hujayraning tirik qismidir. Hujayra o’sgan kattalashgan sari uning protoplazmasida bo’shliq vakuolalar paydo bo’ladi. Vakuolalarda hujayra shirasi bo’ladi.Hujayralar ba'zan bo’yiga cho’ziq, ya'ni bo’yi enidan bir necha marta uzun bo’ladi. Bunday hujayralarni prozenximatik shakildagi hujayralar deb ataladi. Masalan paxta tolasining hujayrasining uzunligi bir necha mkm etadi. Ba'zan o’simlik hujayralari shakili yumoloq, yulduzsimon, ko’p qirrali va boshqa shakilda bo’ladi. Bo’yi eniga teng o’sgan hujayralarni esa parenximatik hujayra deb ataladi.

Ishning borishi: Piyozning seret qobig’ini ajratib, uning orasidagi yupqa pardasidan bir bo’lak olib buyum oynasidagi suv tomchisiga qo’yiladi, so’ngra nina bilan to’g’rilab ustiga qoplag’ich oyna yopiladi. Shu usulda tayyorlangan preparatni mikroskop stolchasiga qo’yib, kichik qilib ko’rsatadigan ob'ektivi orqali qaraganda, piyoz po’stining parenximasi yonma-yon joylashgan, cho’ziq rangsiz hujayralaridan iborat ekanligi ko’rinadi. Preparatga mikroskopning katta qilib ko’rsatadigan ob'ektivi orqali qaralganda esa uning juda yupqa po’st bilan qoplanganligi va ichida vakuola, sitoplazma, yadro borligini ko’ramiz. Yadro hujayra o’rtasida yoki po’stga yaqin o’rnashgan bo’ladi (2-rasm).

Piyoz po’stidan tayyorlangan preparatga yod tomizilsa sitoplazmasi va yadrosi sarg’ish rangga kiradi.

Topshiriq:

1. Piyozning ustki po’st qatlamidan preparat tayyorlang.

2. Mikroskopda avval kichik, so’ngra kattalashtiradigan ob'ektivda piyoz po’stining yupqa pardasini kuzating va hujayrani toping va hujayra po’sti, sitoplazmasi, yadro va yadrochasini aniqlang. Shundan so’ng ularning rasmini chizib batafsil tavsifini yozing.

A. Piyoz po’stining parenxima hujayralari.

1-hujayra po’sti, 2-sitoplazma, 3- vakuola-hujayra shirasi, ‘- yadro va yadrocha,

A-piyoz epidermasini ajratib olish;

B-O’simliklar hujayrasining elektron mikroskopik tuzilish sxemasi. 1-yadro, 2-yadrocha, 3-yadro qobig’i, ‘-qobiqdagi teshikcha, 5-vakuola.6-xloroplast,7-mitoxondriya. 8-Golüji apparati, 9-endoplamatik to’r, 10-ribosomalar, 11-hujayra po’sti, 12-hujayra po’stidagi teshiklar, 13-plazmodesma