1-amaliy mashg’ulot. O’lchash vositalarining turlari. Mashg‘ulotning maqsadi

O’lchash vositalarining elementlari va parametrlari.

O’lchash vositalari o’lchash jarayonida qo’llaniladi va talab darajasidagi metrologik xossalarga ega bo’lishi lozim.

O’lchash vositalariga o’lchovlar, o’lchash asboblari, o’lchash o’zgartkichlari va o’lchash qurilmalari kiradi. O’lchov - berilgan o’lchamdagi biror fizik kattalikni qayta o’lchash uchun mo’ljallangan o’lchash vositasi.
Masalan, qadoqtosh – massa o’lchovi. O’lchovlarga standart namunalar va namuna moddalar h’am kiradi. Standart namuna – modda va materialning xossalarini yoki tarkibini xarakterlovchi kattaliklarning birligini qayta tiklash uchun o’lchov.
Masalan, tarkibidagi ximiyaviy elementlari ko’rsatilgan ferromagnit materiallar xossalarining standart namunasi. Namuna modda – tasdiqlangan spetsifikatsiyada ko’rsatilgan tayyorlash shartlari asosida tiklanadigan ma’lum xossalarga ega bo’lgan moddadan iborat o’lchov. Masalan, “toza” gazlar, “toza” metallar, “toza” suv. Kuzatuvchi idrok qilish uchun qulay shakldagi o’lchov informasiyasi signalini ishlab chiqishga xizmat qilinadigan o’lchov vositasi o’lchov asbobi deyiladi.
O’lchashga doir axborotni uzatish, o’zgartirish, ishlov berish va saqlash uchun qulay bo’lgan, ammo kuzatuvchi bevosita idrok qilish mumkin bo’lmaydigan shakldagi signalni ishlab chiqarish uchun xizmat qiladigan o’lchov vositasi o’lchash o’zgartkichi deb yuritiladi. İnson o’zining sezgi organlari bilan o’lchash o’zgartkichi signallarini qabul qila olmaydi. O’zgartiriladigan fizik kattalik kirish kattaligi, uning o’zgartirilgani esa chiqish kattaligi deyiladi. Kirish va chiqish kattaliklari orasidagi kattaliklarni orasidagi bog’lanishni o’zgartkich funksiyasi qaror toptiradi. O’lchash o’zgartkichlari o’lchov asboblarining, turli o’lchov sistemalarining, biror jarayonlarni avtomatik nazorat qilish yoki boshqarish sistemalarining tarkibiy qismi hisoblanadi. O’lchanayotgan kattalik keltirilgan o’lchash o’zgartkichi birlamchi o’zgartkich deyiladi. Birlamchi o’lchash o’zgartkichlari, ko’pincha datchik deb yuritiladi. Uning bevosita o’lchanayotgan kattalik tasiridagi qismi sezuvchi element deyiladi.
Ko’rsatuvchi analog o’lchov asboblarining sanoq qurilmasi shkala va strelkali ko’rsatkichdan tuzilgan sonli qiymatlar ko’rsatilgan belgilar shkalaning sonli belgilari deyiladi.
Shkalaning ikki qo’shni belgilari orasidagi oraliq shkalaning bo’linmasi deyiladi. Shkalaning ikki qo’shni belgisi mos kelgan kattalik qiymatlari ayirmasi shkala bo’linmasining qiymati deyiladi.
O’zgarmas bo’linmali va o’zgarmas qiymatli shkala tekis shkala deyiladi. O’lchanayotgan kattalikning sanoq qurilmasi bilan aniqlanadigan h’amda o’lchanayotgan kattalik uchun qabul qilingan birliklarda ifodalangan qiymatlari o’lchov asbobining ko’rsatishlari deyiladi.
O’lchanayotgan kattalikning shkalada ko’rsatilgan eng kichik qiymati, eng katta qiymati esa shkalaning oxirgi qiymati deyiladi. Shkalaning uning boshlang’ich va oxirgi qiymatlari bilan chegaralangan qiymatlari oralig’i ko’rsatuv diapozoni deyiladi.
O’lchanayotgan kattalikning o’lchov vositalari uchun yo’l qo’yiladigan xatoliklar normalangan qiymatlari soh’asi o’lchov asbobi o’lchov diapazoni deyiladi. Texnik asboblarda, odatda, o’lchov diapazoni bilan ko’rsatuvlar diapazoni mos keladi. O’lchov diapazonining eng kichik va eng katta qiymatlari o’lchov chegaralari deyiladi.