|
Changning o‘rtacha yillik kontsentra-tsiyasi (mg/m3)
|
Sog‘liqni saqlash (q.x.)ga yetkazilgan zara
(Z s.s , Z q.x)
|
SO2 ning o‘rtacha yillik konsentratsiyasi
(mg/m3)
|
Sog‘liqni saqlash (q.x.)ga yetkazilgan zarar (Z s.s , Z q.x)
|
0,3
|
350
|
0,1
|
250
|
0,5
|
700
|
0,2
|
570
|
0,9
|
1000
|
0,3
|
760
|
1.2
|
1140
|
0,4
|
840
|
1,5
|
1210
|
0,5
|
920
|
Qishloq xo‘jaligiga (1 ga hisobiga) hamda sanoat ishlab chiqarish fondlariga (1 mln. so‘mlik hisobiga) ularning emirilishdan yetkazilgan solishtirma zarar quyidagicha hisoblanadi 16 - jadval
Changning o‘rtacha yillik konsentra-tsiyasi
mg/m3
|
Qishloq xo‘jaligiga (q.x.)ga yetkazilgan zarar
(Z q.x)
|
Ishlab chiqarish fondlariga yetkazilgan zarar (Zi.f.)
|
SO2 ning o‘rtacha yillik konsentra-tsiyasi
mg/m3
|
Qishloq xo‘jaligi
ga (k.x.)ga yetkazilgan zarar (Zq.x)
|
Ishlab chiqarish fondlariga yetkazilgan zarar (Zi.f.)
|
0,1
|
100
|
-
|
0,1
|
250
|
1,0
|
0,2
|
160
|
-
|
0.2
|
500
|
2,0
|
0,3
|
250
|
-
|
0,3
|
900
|
3,0
|
0,5
|
400
|
4,0
|
0,5
|
1050
|
5,0
|
1,2
|
-
|
16
|
1,0
|
1200
|
6,5
|
2,1
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
Umumiy iqtisodiy zarar quyidagi formula bilan aniqlanadi:
Bu yerda:
З – umumiy zarar
R – aholi soni
S – qishloq xo‘jalik ekinlari maydoni
Ф – asosiy ishlab chiqarish fondlarining qiymati
Зс.с – sog‘liqni saqlashga yetkazilgan zarar
Зк.х – kommunal xo‘jaligiga yetkazilgan zarar
Зi.ф. – ishlab chiqarish fondlariga yetkazilgan zarar
Topshiriq
Quyidagi formula asosida iqtisodiy samaradorlikni aniqlang:
Is = Z - Tx
Bu yerda:
Is - iqtisodiy samaradorlik
Z - zarar
Tx - tozalash xarajatlari
Aholi soni 5000 ta bo‘lgan ishchilar posyolkasi havosida chang va SO2 ning konsentratsiyasi 0,3 va 0,2 mg/m3 ga teng bo‘lganda zararni hisoblash:
Z = 350-5000+350-5000+570-5000+2-500000000+570-5000 =
= 1750000+1750000+ 2850000+2850000+109 = 3500000+5700000+109 =
= 1009200000 so‘m /yil
Sanoat tashlamalarini tozalashda tozalash xarajatlari 98760000 so‘m/yil bo‘lganda iqtisodiy samaradorlik:
Is = 1009200000 – 998760000 = 1044000 so‘m/yil
9.1. - topshiriq variantlari
17 - jadval
№
|
Changning konsentra-tsiyasi
(mg/m3)
|
SO2 ning
konsentra-
tsiyasi
(mg/m3)
|
R
(ming kishi)
|
S
(ga)
|
F
(mln.so‘m)
|
Tozalash tannarxi
(so‘m)
|
1
|
0,3
|
0,2
|
7
|
-
|
500
|
998760000
|
2
|
0,5
|
0,3
|
5
|
-
|
250
|
1205000000
|
3
|
1,2
|
0,5
|
3
|
-
|
300
|
3906636000
|
4
|
0,3
|
0,2
|
-
|
250
|
550
|
865300410
|
5
|
0,5
|
0,3
|
-
|
540
|
625
|
3005300000
|
6
|
1,2
|
0,5
|
-
|
320
|
450
|
6320035000
|
7
|
0,3
|
0,2
|
6
|
150
|
-
|
7320280
|
8
|
0,5
|
0,3
|
4
|
200
|
-
|
8114980
|
9
|
1,2
|
0,5
|
2
|
120
|
-
|
3904560
|
10
|
0,3
|
0,2
|
1,5
|
85
|
220
|
319216300
|
11
|
0,5
|
0,3
|
1,8
|
45
|
180
|
880420730
|
12
|
1,2
|
0,5
|
1,2
|
60
|
140
|
2648073200
|
9.2 - topshiriq
Alohida olingan sanoat korxonasi tashlamalarining zararini hisoblash
Alohida olingan sanoat korxonasidan chiqadigan chang, SO2 va CO gazlarining zarari ularning yoppasiga tashlanishi bo‘yicha aniqlanadi. Bu zararni hisoblash uchun tashlamalarninг hajmiga ko‘ra korxonaning atrof hududlari bir necha zonalarga bo‘linadi (18 - jadval).
Tashlamalar hajmiga ko‘ra korxona atrof hududlarining zonalari
18 - jadval
Tashlamalarning kunlik hajmi, (ming t.)
|
Zonalar
|
Zonaning radiusi
(m)
|
Chang
|
SO2
|
CO
|
0-5
|
0-1
|
0-10
|
I
|
1000
|
6-20
|
2-5
|
11-30
|
II
|
1800
|
21-50
|
6-10
|
31-70
|
III
|
3000
|
51-125
|
11-30
|
71-150
|
IV
|
5000
|
Changgaz tashlamalarning sog‘liqni saqlashga yetkazadigan yillik solishtirma zarari (1000 kishiga so‘m hisobiga)
19 – jadval
Tashlamalarning kunlik hajmi (ming t.)
|
Zonalar
|
Chang
|
SO2
|
CO
|
I
|
II
|
III
|
IV
|
0-5
|
-
|
-
|
415
|
-
|
-
|
-
|
6-20
|
-
|
-
|
405
|
243
|
-
|
-
|
21-50
|
-
|
-
|
390
|
235
|
152
|
-
|
51-125
|
-
|
-
|
373
|
224
|
145
|
93
|
-
|
0-1
|
-
|
330
|
-
|
-
|
-
|
-
|
2-5
|
-
|
328
|
197
|
-
|
-
|
-
|
6-10
|
-
|
326
|
196
|
127
|
-
|
-
|
11-30
|
-
|
324
|
195
|
126
|
81
|
-
|
-
|
0-10
|
180
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
11-30
|
175
|
105
|
-
|
-
|
-
|
-
|
31-70
|
172
|
104
|
67
|
-
|
-
|
-
|
71-150
|
166
|
100
|
65
|
41
|
Changgaztashlamalarining kommunal xo‘jaligiga, sanoatga va qishloq xo‘jaligiga yetkazadigan yillik solishtirma zarari (1 ming tonna hisobiga):
20 – jadval
Sohalar
|
Tashlamalar
|
Zonalar
|
|
|
I
|
II
|
III
|
IV
|
Kommunal xo‘jalik
(1000 kishi hisobiga)
|
chang
|
450
|
280
|
170
|
105
|
|
SO2
|
270
|
150
|
70
|
50
|
Sanoat (1 mln. so‘m asosiy fond hisobiga)
|
chang
|
25
|
15
|
7
|
5
|
|
SО2
|
18
|
11
|
5
|
3
|
|
СО
|
9
|
6
|
3
|
1
|
Qishloq xo‘jaligi (1 ga hisobiga)
|
chang
|
0,9
|
0,5
|
0,25
|
0,2
|
|
SO2
|
1,6
|
0,9
|
0,4
|
0,3
|
Ifloslartiruvchi moddalarning havoda tarqalish darajasiga hamda ifloslovchi manbalarning balandligiga ko‘ra quyidagi koeffitsiyentlardan foydalanib, zonalar bo‘yicha hisob-kitoblarga tuzatishlar kiritamiz (21- jadval).
Tuzatishlar kiritish uchun koeffitsiyentlar jadvali
21 – jadval
Tashlanish balandligi (m)
|
Zonalar bo‘yicha koeffitsiyentlar
|
|
I
|
II
|
III
|
IV
|
0-15
|
10
|
1,5
|
0,4
|
0,15
|
16-40
|
4
|
1,3
|
0,9
|
0,5
|
41-80
|
1
|
1
|
1
|
1
|
81-150
|
0,6
|
0.7
|
0,8
|
0,9
|
151-220
|
0,2
|
0,3
|
0,5
|
0,7
|
221-300
|
0,05
|
0,15
|
0,3
|
0,6
|
Sog‘liqni saqlashga yyetkazilgan solishtirma zararni quyidagi formula bilan topamiz:
Bu yerda:
Зс– solishtirma zarar
М – tashlamalarning yillik umumiy miqdori (t/y)
i-1– zonalar
Зс.с. – sog‘liqni saqlashga yyetkazilgan zarar
R– aholi soni (ming kishi)
К – koeffitsiyent
Sanoatga yyetkazilgan solishtirma zararni quyidagi formula bilan topamiz:
Bu yerda:
Зс – solishtirma zarar
М – tashlamalarning yillik umumiy miqdori (ming t.)
i-1– zonalar
Ф – asosiy ishlab chiqarish fondlarining qiymati.
Umumiy zararni quyidagi formula bilan aniqlaymiz
Iqtisodiy samaradorlikni quyidagi formula bilan aniqlaymiz:
Bu yerda Tx- tozalash xarajatlari
9.2. - topshiriq variantlari
22 – jadval
№
|
Tashlamalar konsentratsiyasi
(ming tonna/yil)
|
Ifloslanish zonasidagi aholi soni (ming kishi)
|
h
(m)
|
Ф
|
Tozalash tannarxi,
so‘m
|
|
chang
|
SО2
|
СО
|
I
|
II
|
III
|
IV
|
|
|
|
1
|
10
|
3
|
25
|
2
|
4
|
1.8
|
2,1
|
160
|
60
|
15739
|
2
|
13
|
5
|
28
|
3
|
2
|
1,3
|
1,7
|
130
|
80
|
43167
|
3
|
8
|
4
|
15
|
4
|
3
|
2
|
1,9
|
90
|
95
|
40469,5
|
4
|
6
|
2
|
11
|
8
|
6
|
2,1
|
2,3
|
110
|
75
|
40682
|
5
|
25
|
8
|
32
|
2
|
3
|
3
|
1,4
|
18
|
62
|
207007
|
6
|
21
|
6
|
33
|
1,5
|
2
|
2
|
1,6
|
26
|
33
|
100147
|
7
|
23
|
7
|
35
|
2,3
|
1,8
|
1,5
|
1,9
|
200
|
21
|
5527
|
8
|
42
|
9
|
47
|
3
|
4
|
2
|
2,5
|
230
|
42
|
8157
|
9
|
55
|
12
|
74
|
2
|
3
|
1,5
|
2
|
180
|
38
|
11736
|
10
|
62
|
18
|
80
|
2,5
|
3,5
|
2,1
|
1,8
|
240
|
25
|
13726
|
11
|
58
|
16
|
91
|
1,2
|
2,7
|
3,6
|
2,2
|
166
|
17
|
30089
|
12
|
65
|
20
|
ПО
|
1.8
|
2,2
|
1,6
|
1,3
|
250
|
20
|
70071
|
Nazorat savollari:
1. Korxonalar tabiatga keltirilgan zararni qanday qoplaydilar?
2. Tabiatga keltiradigan iqtisodiy zararni qoplash to‘g‘risida
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qanday qarorlarini
bilasiz?
3. Tabiatga keltirilgan zararni hisoblash tartibi qanday?
4. Tabiatga keltirilgan zarar qaysi tashkilot tomonidan hisoblab beriladi?
Do'stlaringiz bilan baham: |
