1-Amaliy mashg’ulot Loyixani texnik-iqtisodiy asoslash tamoyillarini o’rganish. Texnologik liniyalarni saqlanadigan va tayyorlanadigan mahsulot turiga qarab tanlash usullarini o’rganish Ishning maqsadi

2. Ikkilamchi qayta ishlash sexiga yuborilgan xom ashyo miqdori.

3. Xom ashyoni tozalash jarayonida hosil bo‘lgan chiqindilar miqdori (massaga nisbatan % hisobida).

2–misol. Qayta ishlashga 250 t sabzavot kelib tushdi. Tozalangandan keyin 200 t qoldi. Chiqindilar miqdori 50 t, foiz hisobida – 50*100 / 250 = 20% tashqil qiladi.

4. Yuvish, kesish, blanshirlash jarayonidagi xom ashyo yuqotishlari. Bu yo`qotishlar laboratoriya analizlari asosida aniqlanadi. Amalda ular aniqlab bo‘lmaydigan yo`qotishlar qatoriga kiradi.

Masalan, qayta ishlashga kelib tushgan xom ashyodan yuvish, kesish va blanshirlashdagi yuqotishlar 2,5% tashqil qiladi. Massa bo‘yicha: 250 *2,5 / 100 = 6,25 t.

5. Quritishga quyiladigan xom ashyo miqdori. Bu ko‘rsatkich qayta ishlashga kelgan xom ashyo va yo`qotishlar yig‘indisining farqi bilan aniqlanadi, ya’ni: 250 – 50 – 6,25 =193,75 t.

6. Ishlab chiqilgan tayyor mahsulot miqdori omborning ma’lumoti asosida aniqlanadi. Misolimizda quritilgan mahsulot miqdori (1-nav) 26,4 t tashqil etadi.

7. Butun mahsulotni ishlab chiqarish uchun norma bo‘yicha xom ashyo sarfi aniqlanadi. Bu ko‘rsatkichni aniqlash uchun quritilgan mahsulot miqdori 1 t ga sarflangan xom ashyo miqdoriga ko‘paytiriladi. Misolimizda xom ashyo sarflash normasi 9,6 t, ya’ni 26,4* 9,6 = 253,4t teng bo‘ladi.

8. Tejalgan xom ashyo. Amalda sarflangan xom ashyo va sarflash normasi orasidagi farqi bo‘yicha aniqlanadi:

253,4 – 250 = 3,4 t, yoki normaga nisbatan 1,4%.

9. Aniqlab bo‘lmaydigan yuqotishlar foiz hisobida massa va quruq moddalar bo‘yicha. Bu yuqotishlar quyidagicha aniqlanadi: quritiladigan mahsulotninig quruqlik miqdori (QM) 12,5%, quritilgan mahsulotning QM – 88%. Shunday qilib quritishga tayyorlangan mahsulotning QM:

193,75 * 12,5 / 100 = 24,2 t,

ishlab chiqarilgan tayyor mahsulotda QM:

26,4 *88 / 100 = 23,2 t.

Yuqotishlar 24,2 – 23,2 = 1 t tashqil qiladi.

Qayta ishlashga kelib tushgan sof mahsulotning QM:

250 *12,5 / 100 = 31,25 t.

Aniqlab bo‘lmaydigan yuqotishlar:

1 * 100 / 31,25 = 3,2%.

Shunday qilib umumiy yo`qotishlar va chiqindilar dastlabki xom ashyo miqdoriga nisbatan 25,7% tashqil etadi:

20 + 2,5+ 3,2 = 25,7%.

1 t mahsulot ishlab chiqarish uchun xom ashyo sarflash normasini tekshiramiz:

Tx/a = 1 * 100 * 88 / (100 – 25,7) * 12,5 = 9,6 t.