|
Ikkinchi usul. Yuqorida sinf rahbari yoki maktab jamoasining tashabbusi bilan o’tkazilganda sinf zukkolarini tanlash usulining jarayoni yoritildi. Bir qarashdan batafsil yozilganligi uchun bu usulda tadqiq o’tkazish va olingan ma’lumotlarni ishlash juda mashaqqatli va qiyin ko’rinadi. Lekin o’qituvchi bir—ikki sinf ma’lumotlarini qayta ishlash jarayonida tushunib oladiki, qayta ishlash jarayonini soddalashtirish mumkin, ba’zi—bir elementlarini tushirib qoldirish mumkin. Bu albatta shu o’qituvchining tayyorgarligi, uning tadqiq materiallariga nechog’lik sof munosabatda bo’lishiga bog’liq, Lekin soddalashtirish metodika beradigan natijalarga xalaqit bermasligi, ob’ektiv ravishda bolalar tomonidan ko’p ovoz olgan o’quvchi qolib ketib uning o’rniga boshqa kishi atalmasligi kerak. Ya’ni ma’lumotlarni qayta ishlash jarayonini qisqartirish yo’llari bor, albatta.
Shu bilan birga bu usulda materiallarni qayta ishlash ko’pi bilan bir maktab sinflarini ko’rib chiqishga imkon beradi. Ma’lumotlar hajmi ko’payishi bilan bu usul o’z qiymatini yo’qotadi. Shu sababli, maktab ehtiyojlari uchun emas, balkim tuman, shahar xalq ta’limi bo’limlari yoki Respublika tashxis Markazining tashabbusi bilan o’tkazilayottan bo’lsa, unda har bir yuqori sinfdan olingan birlamchi ma’lumotlar, ya’ni javob varaqalari tuman, shahar xalq ta’limi bo’limi qoshida tashkil etilgan ishchi guruxga yetkaziladi. Ishchi gurux tuman miqyosida yig’ilgan ma’lumotlarni markazlashtirilgan usulda qayta ishlashni tashkil etadi. Shubhasiz, bunda xolislik ko’proq ta’minlanadi.
Shahar, tuman xalq ta’limi bo’limi qoshida tuzilgan ishchi gurux ma’lumotlarni qayta ishlash (ikkinchi bosqich)ni boshqacha tashkil etishlari mumkin: Birlamchi ma’lumotlar qayd qilinadigan jadval (matritsa)larni ko’pchilik bo’lib to’ldirishni tashkil etishadi. Buning uchun yuqori sinf o’quvchilaridan yetti kishi yordamga chaqiriladi va stol atrofida davra shaklida o’tirishadi. Bir guruh ma’lumotlarni ishlashni boshlovchi o’quvchi faqat birinchi savolga berilgan javobni ko’chiradi va yonidagi o’quvchiga javob varaqasini uzatadi, u esa o’z navbatida ikkinchi savolga berilgan javoblarni ko’chiradi va uchinchi o’quvchiga uzatadi va xokazo. Shunday qilib, yetti o’quvchining har biri faqat bitta savolga berilgan javoblarii ko’chirib o’zining matritsasini to’ldirib boraveradi. Shu sababli bu holda ishlash xam bajaruvchilar uchun qiziq, xam tez bajariladi, lekin eng muhimi, natijalarning maktabda emas xalq ta’limi bo’limlarida, xolis bir muhitda markazlashtirilgan holda, ko’pchilik bo’lib ishlanishi bolalarning to’g’ri tanlanishini ta’minlaydi. Yordamchi o’quvchilarning taklif etilishi va ular faqat familiyalarni ko’chirib berishlari, natijalarning qanday chiqishidan qat’iy nazar, xam tezlik va ham haqqoniylik ma’nosida juda foydalidir. Shu tariqa, bir o’quvchilar ishchi guruxi 2—3 soatda 20—30 sinfning ma’lumotlarini ko’chirib, matritsalar tuzib berishlari mumkin. Ishchi guruhning boshqa a’zosi zsa tegishli yordamni: qog’oz—qalamni, bo’sh matritsa varaqalarini, maktablardan kelgan ma’lumotlarni oldinma-keyin yetkazib berib turishi, qayta ishlangan ma’lumotlarni maktablar va sinflarga tabaqalab turishi lozim.
Shubhasiz, tuman bo’ylab yig’ilib kelgan 100 — 200 sinfning ma’lumotlarini qayta ishlab, har bir sinfdan yettitadan matritsa olishigacha bo’lgan ishlarni bajarish, tashxis markazi psixologi va boshqa xodimlardan, ishchi guruxi a’zolaridan katta mahorat, tashkilotchilik qobiliyati va fidoiylik talab etadi.
Shunday qilib barcha sinflardan matritsalar tayyorlangandan so’ng, ishchi guruhi a’zolari, tashxis markazi psixologi rahbarligida uchinchi bosqich ishlovlariga o’tishi mumkin. Agar ushbu tadqiqot tashxis Markazining topshirig’i bilan bajarilayottan bo’lsa, bir bolaga har b i r s a v o l d a n jami o’quvchilar sonining 50 foizidan ko’prog’i ovoz bergan bo’lsa, aynan usha bolaning ma’lumotlari ishlanadi, ya’ni N, M, K ko’rsatgichlari chiqariladi. Ravshanki, bunda ishning hajmi ancha qisqaradi. Shunda, ma’lum bo’ladiki, ba’zi savollarga berilgan javoblardan sinf o’quvchilarining 50 foiz ovozini olgan o’quvchi chiqmasligi ba’zi savollarga nisbatan ikki—uch bola chiqishi mumkin. Metodikaning asl mohiyati ham shundaki o’qituvchilardan so’rab emas, balki sinf tan olgan, ilg’or fikrli, faol o’quvchilarni xolisona, ya’ni o’quvchilar o’zaro maslahatlashmay, har kim uz fikrini bildirgan vaziyatda ajralib chiqadigan sinf "yulduz"ini topishdir. Shu tarzda yetti jadvalning natijalari qayta ishlanib bo’lingach, umumlashtirish ishlari boshlanadi.
Buning uchun jadvallarda eng ko’p marta uchragan, ya’ni uch va undan ortiq marta 50 foizlik ovoz olgan bolalarning familiyalari o’z ko’rsarsichlari bilan oxirgi marta yangi, sakkizinchi matritsaga ko’chiriladi.
Bu matritsa shunday tuziladiki, unda faqat "yulduz"larning yetti matritsadagi 50 foizdan ortiq natijalari umumlashtirilib ko’chiriladi. Ushbu sakkizinchi matritsaga boshqa sinflarning "yulduz"lari ham o’z ko’rsatgichlari bilan qayd qilinadi. Ya’ni sakkizinchi matritsa—umumlashtiradigan katta jadval bo’lib, tuman bo’ylab olinadigan ma’lumotlardan faqat sinf "yulduz"lari, maktab nomlari (yoki tartib raqamlari) ham qayd etiladi. Aynan shu jadval yuzlab, o’nlab o’quvchilarni o’z tarkibiga oladigan, ishchi guruhning asosiy, yakuniy natijasidir.
Bu yerda ham olingan natijalar donolik bilan ishlansa, ko’pchilik paytda xulosalar boshqa psixologik testlar ko’rsatkichlariga mos keladigan, ob’ektiv ma’lumotlar beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
