1-Amaliy ish Mavzu: Risklarni baholash usullari

SEZAR SHIFRLASH USULI

• 
  Sezar usuli Yuliy Sezar(Julius Caesar) davrida o’rin almashtirish usuli sifatida qo’llanilgan
  
• 
  Shu davr urushlarida xabar uzatishda ishonchliligi bilan mashxur bo’lgan
  
• 
  Alifbodagi xarflar ketma-ketligini 3 xarf ketma ketlikga siljitish orqali boshlangan
  

Misol sifatida:

Oddiy matn: meet me after the toga party

Shifrlangan matn: PHHW PH DIWHU WKH WRJD SDUWB

Shifrlash alifbosini yaratib olish va xar bir xarfga mos raqamlarni berish:

a

b

c

d

e

f

g

h

i

j

k

l

m

n

o

p

q

r

s

t

u

v

w

x

y

z

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

W

X

Y

Z

A

B

C

Sezar usulida ma’lumot almashish algoritmi(C=shifrlash, P=oddiy matn, k=kalit):

• 
  C = E(p) = (p + k) mod (26)
  
• 
  p = D(C) = (C – k) mod (26)
  

Bu yerda kalit uzunligi 3 ga teng (k=3)

O’RIN ALMASHTIRISH USULI

Eng sodda jadvalli shifrlashda asosan uzatiladigan ma`lumotning harflari juda sodda holda o`rin almashgan. Bu usulning kaliti jadval o`lchovi bilan aniqlangan. Bu usul skitala usuliga juda o`xshash. Masalan, T0 = “KIBERXAVFSIZLIK DARSI” degan ma`lumot jadvalga ustun bo`yicha yoziladi. To’rtta qator va beshta ustundan iborat jadvalga ma`lumot quyidagicha yoziladi.

K	R	F	L	A
I	X	S	I	R
B	А	I	K	S
E	V	Z	D	I

Endi esa qator bo’yicha o’qib olinadi, so’ngra shifrlangan matn tayyor.

T1 = KRFLAIXSIRBAIKSEVZDI;

Deshifrlashda,esa kalit k=4*5; matritsa o’lchamiga teng bo’ladi va bunda qator bo’yicha yozilib ustun bo’yicha o’qiladi.

KALIT SO’Z YORDAMIDA SHIFRLASH USULI

T0 = “KIBERXAVFSIZLIK DARSI” K = “CYBER”.

C	Y	B	E	R
1	5	2	3	4
K	R	F	L	A
I	X	S	I	R
B	A	I	K	S
E	V	Z	D	I

C	B	E	R	Y
1	2	3	4	5
K	F	L	A	R
I	S	I	R	X
B	I	K	S	A
E	Z	D	I	V

Endi esa qator bo’yicha o’qib olinadi, so’ngra shifrlangan matn tayyor.

T1 = KFLARISIRXBIKSAEZDIV;

Deshifrlashda esa matnni qator bo’yicha yozib, sonlarni o’sish tartibida yozib olamiz va kalit so’z bo’yicha joylashtiramiz. Shundan so’ng ustun bo’yicha o’qib olamiz..

VERNAM USULI

Vernam usuli bo’yicha shifrlashda Ingliz alifbosi va yana 6 ta simvol jami 32 ta belgini tartiblab raqamlaymiz va 0 va 1 lik kodlarga o’girib chiqamiz. Keyinchalik xor amali orqali belgilarni yig’indisini olamiz. Qo’shiluvchilar esa shifrlanuvchi ma’lumot va kalitdir.

T0 = KIBERXAVFSIZLIK DARSI K = CYBER

Shu tariqa davom ettirsak quyidagich shifrlanadi :

T1 = IQAA….

Deshifrlash: Shu yo’l bilan orqaga qaytiladi ya’ni tayyor ma’lumotga kalit qo’shiladi va shifrlangan ma’lumot qaytarib olinadi.

AFFIN USULI

Afinali shifr - bu alifboda har bir harf raqamli ekvivalenti bilan tasvirlangan, oddiy matematik funktsiya yordamida shifrlangan va harfga qaytarilgan mono alfavitli almashtirish shifrining bir turi.

E(x)=(ax+b)mod{m} 0≤а, b– alphabet uzunligi

“a”ning bo'lishi mumkin bo'lgan qiymatlar: 1, 3, 5, 7, 9, 11, 15, 17, 19, 21, 23 va 25.

T0 = AFFINECIPHER a = 5; b = 8

Shu tariqa davom ettirsak quyidagich shifrlanadi :

T1 = IHHWVCSWFRCP.





Amaliy mashg’ulot vazifalari:

Polibiya Kvadrati



SEZAR SHIFRLASH USULI

a

b

c

d

e

f

g

h

i

j

k

l

m

n

o

p

q

r

s

t

u

v

w

x

y

z

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

H

I

J

K

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

W

X

Y

Z

A

B

C

D

E

F

G

O’RIN ALMASHTIRISH USULI

TO=RAUFOV MARUF T1=RUOMRFAFVAU k=2*6

R	U	O	M	R	F
A	F	V	A	U

KALIT SO’Z YORDAMIDA SHIFRLASH USULI

T 0 = “KIBERXAVFSIZLIK DARSI” K = “KITOB”.



T1=ARKLFRXIISSABKIIVEDZ

VERNAM USULI

M-01100 R-10001 11101 @

A-00000 A-00000 00000 A

R-10001 U-10100 00101 F T1=@AFRL

U-10100 F-00101 10001 R T0=T1+K

F-00101 O-01110 01011 L K=RAUFOV

DESHIFRLASH:

11101 @+ R-10001 01100 M

00000 A + A-00000 00000 A

00101 F + U-10100 10001 R

10001 R + F-00101 10100 U T0=MARUF

01011 L + O-01110 00101 F

AFFIN USULI

E(x)=(ax+b)mod{m} 0≤а, b– alphabet uzunligi

T0 = RAUFOV MARUF a =8; b =7

plaintext	R	A	U	F	O	V	M	A	R	U	F
x
(8x+7)
(8x+7)mod26
ciphertext

T1 =