|
1. Adammiyi, miy u`lken yarim sharlarinin` negizgi funktsiyalarin tablitsag`a tuwri jaylastirin`.
|
Shep yarim shar
|
|
On` yarim shar
|
1
|
Xronologik quram
|
7
|
O‘tip atirg `an waqit
|
2
|
Karta ha`m sizbalardi oqiw
|
8
|
Aniq makan
|
3
|
Atlardi izlerdi belgilerni
Yadda saqlap qaliw
|
9
|
Elesler ,aniq waqiyalardi yadda saqlap
Qaliw
|
4
|
So`lew xizimetin seziw
|
10
|
Emotsional jag`daydi qabil etiw
|
5
|
A`lemdi quwanishli ko`riw
|
11
|
A`lemdi g`amgin halda koriw
|
6
|
Toliq qabil etiw
|
|
|
Xronologik quram
O‘tip atirg `an waqit
Aniq makan
Karta ha`m sizbalardi oqiw
Atlardi, izlerdi belgilerni yadda saqlap qaliw
So`ylew xizmeti n seziw
Elesler, aniq waqiyalardi yadda saqlap qaliw
A`lemdi quwanishli ko‘riw
Toliq qabil etiw
Emotsional jag`daydi qabil etiw
A`lemdi g‘amgin halda ko‘riw
1-ilova.
“Klaster” grafigi tiykarinda Psixologiya pa`ninin` predmeti boyinsha bilimlerdi uliwmalastirin`
Tapsirma
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Psixologiya sóziniń lug'aviv mánisi grekshe psyuxe - jan, ruxlanıw, logos penen- pán,
I'limot degen mánisti ańlatadı. Psixoiogiya pán retinde psixik faktlar, olardıń
onuniyatlari hám mexanizmlerin úyrenedi.
Psixologiya tiykarınan psixikani keń sheńberde izertlew etedi. Soǵan kóre
sixikaning betke keltiretuǵın tiykarǵı psixik xızmetleri kórsetilgen. Áyne psixik
loliyatlar tómendegi processlami óz ishine aladı :
Psixologiya pa`ninin` predmeti
Psixologiya pániniń predmetin analiz qılıwda tiykarǵı e'tibomi tómendegilerge
aratish kerek. Atap aytqanda. shaxs haqqında pikir jurgiziwshi pánler taypasına psixoiogiya hám
edagogika pánlerin kirgiziw múmkin. Soǵan kóre pedagogika shaxstı tálimtrbiya processinde jetilisiwin izertlew qilsa, psixologiya shaxsda keshetuǵın psixik
irayonlami úyrenedi. Sonnan xuiosa etiwimiz múmkin, psixologiya pániniń
redmetini - shaxstıń psixikasi jáne onıń psixologiyalıq qásiyetleri tashkil qiladi.
Psixika
Soǵan muwapıq bir qatar ilimpazlar tárepinen psixikaga tariypler berilip, onıń
lazmun mánisi ashıp berilgen. Atap aytqanda, professor M. G. Davletshin pikrine qaraǵanda,
sixika degende - joqarı dárejedegi materiyaning (miydiń ) ózgesheligi tushunilib, ol
b'ektiv bolmıstı sáwlelendirilishida kórinetuǵın boladı, sub'ekt iskerligin málim maqset
sosida jóneltiredi hám de minez-qulıq negizinde qáliplesedi, professor v. M. Karimova
kricha psixika - insan ruwxıylıqınıń sonday jaǵdayıki, ol sırtqı álemdi (ishki psixik
lamni) sanalı tárzde sáwlelendiriwimizni, yaǵnıy biliwimiz, ańǵarıwımizni támiyinleydi.
Psixikaning shemirshek do bo'iishining tiykarǵı formaları M. Gamezo hám
lomashenkolaming " Atlas po psixologii" nomii qollanbasında tómendegishe
bdalanad.
Tapsirma
Psixologiya pa`ninin` predmeti
Psixologiya pániniń predmetin analiz qılıwda tiykarǵı e'tibomi tómendegilerge
aratish kerek. Atap aytqanda. shaxs haqqında pikir jurgiziwshi pánler taypasına psixoiogiya hám
edagogika pánlerin kirgiziw múmkin. Soǵan kóre pedagogika shaxstı tálimtrbiya processinde jetilisiwin izertlew qilsa, psixologiya shaxsda keshetuǵın psixik
irayonlami úyrenedi. Sonnan xuiosa etiwimiz múmkin, psixologiya pániniń
redmetini - shaxstıń psixikasi jáne onıń psixologiyalıq qásiyetleri tashkil qiladi.
Psixika
Soǵan muwapıq bir qatar ilimpazlar tárepinen psixikaga tariypler berilip, onıń
lazmun mánisi ashıp berilgen. Atap aytqanda, professor M. G. Davletshin pikrine qaraǵanda,
sixika degende - joqarı dárejedegi materiyaning (miydiń ) ózgesheligi tushunilib, ol
b'ektiv bolmıstı sáwlelendirilishida kórinetuǵın boladı, sub'ekt iskerligin málim maqset
sosida jóneltiredi hám de minez-qulıq negizinde qáliplesedi, professor v. M. Karimova
kricha psixika - insan ruwxıylıqınıń sonday jaǵdayıki, ol sırtqı álemdi (ishki psixik
lamni) sanalı tárzde sáwlelendiriwimizni, yaǵnıy biliwimiz, ańǵarıwımizni támiyinleydi.
Psixikaning shemirshek do bo'iishining tiykarǵı formaları M. Gamezo hám
lomashenkolaming " Atlas po psixologii" nomii qollanbasında tómendegishe
bdalanad.
Tapsirma
Psixologiya pa`ninin` qa`liplesiwi tariyxi
Insanda fizikalıq deneden tısqarı odan parıqlanıwshı taǵı qandayda bir bar ekenligi
tiaqidagi qıyallar áyyemgidanoq ámeldegi bolǵan. F;ng áyyemgi dáwirlerdayoq insan
tús penenkóriw hádiysesi arqalı geypara adamlardıń kem ushraytuǵın qábiletleri (mısalı, ovdagi
tabıslar ) ólim hám basqa hádiyselaming sebeplerin túsindiriwge intilgan.
Biraq dáslepki qarawlar mifologik xarakterde edi. Olar pikirlew arqalı emes, kóriko'rona isenim jardeminde iyeleniprdi. Ruxlanıw haqqındaǵı qarawlar kóbinese nápes menen
baylanıstırnardi, ruhni bolsa uchar mahlua retinde oyda sawlelendiriw etardilar.
Psixologiya haqqındaǵı pikirler áyyemgi zamanlardan berli bar bolıp tabıladı. Dáslepki dáwirlerde
psixologiyalıq ózgesheliklami jandıń jumısı dep túsintirilgen. Jandıń ózi bolsa adam
denesindegi arnawlı ekilemshi dene dep qaralgan. Bunday qıyallar " animizm" dep
ataladı. Animizm sózi -anima " jon” degen mánisti ańlatadı. Jan óz mánisine
kóre órtsimon ushqınnan ibarat ekenligi Geraklit tárepinen, yamasa órtsimon atomdan ibaratlıǵı Demokrit tárepinen aytıp ótken.
Tema: Minez-quliqtin` psixikofiziologiyaliq tiykari
“Klaster” grafigi tiykarinda oqiwshilardin’ Psixika ha’m onin’ rawajlaniwi temasi boyinsha bilimlerdi dizimlestiri
1-Tapsirma
Endokrin sisremasi
Barlıq materiya, jansız anorganik materiyadan tartıp, tap organikalıq materiyaning
joqarı hám de quramalı forması - insan miyasigacha materiallıq álemdiń ulıwma
ózgeshelikine, yaǵnıy túrli tásirinlerge juwap qaytarıw qábiletine iye esaplanadı. Jansız tábiyaatda
háreket dene yamasa elementlaming óz-ara mexanik, fizikalıq hám ximiyalıq munasábetleri
formasında kórinetuǵın bo'Iishi múmkin» Materiyaning sáwlelendiriw formasın tómendegishe
ańlatıw múmkin: YD emak, seziwsheńlıq sonday tez tásirleniwshilik-ki. unirig nátiyjesinde turmıs
chun zárúr tásiriar signallasadı. Seziwsheńlıqtıń kórinetuǵın bo'Iishi.psixikaning
aydo bolıwına ob'ektiv biologiyalıq belgi retinde xızmet etedi. f Psixik
t'sirlanuvchanlikning ayriqsha joqarı sapa ózgeriwi,-seziwsheńlıq -psixik hákis
ttirislming ápiwayı túri júzege kelgeninde baslanadı/1 haywanlar evolyusiyasi
irayonidagi psixikaning sapa ózgerislerin A. N. Leontev ózi ańlatpalaǵan psixik
vojlanish basqıshlarına tiykar etip aldı.jf. N. Leontev boyınsha psixika rawajlanıw
osqichlarining keste kórinisi hám olardıń sxematik ańlatılıwı :
q-tapsirma
Instinktlar
Inistinktlar - haywanıń tábiy mútajliklerin qandırıw ushın etetuǵın
quramalı tug'ma háreketleridir^ Qus júdá ustalıq menen ın yasar ekenler. material
tańlaw hám inni miytin etip qurıw jolında túrme-túr háreketlami atqaradılar^Mısalı,
qarlıǵashlaming ın qurıwı, Kalyushka dep atalıwshı balıqning erka^Tsuv tagida
jerden tereńshe kovlab, onı mayda suw ósimlikleri menen to'sadi, inning qaptal
diywalinı quradi hám ústin beikitadi bunı ol iri'roq ósimliklerden óz denesinen
slimsimon element shıǵarıp yasaydi. Shunaan key ın er adam balıq urǵashı balqni urıw
qoyıw ushın haydab kirgizadi hám tap urıwdan balıqchalar ashıp chiqqunga shekem ın
átirapma qorǵawlap turadı. Orıs penenzoopsixologi v. A. vanger (1849 -1934) urǵashı
órmekshiniń nomaqul bolıp qalǵan instinktlari sharotida onıń xattitiarakatlarini kuzatgan hám suwretlab bergen edi
Nerv sestemasi
Miy
Nerv kletkaları toplaini miydiń kúlreń statyasın, nerv talshıqlarınıń
kompleksi bolsa miydiń aq statyasın quraydı. Nerv toqıması ayriqsha
ayrıqshalıqlarǵa iye bolıp, olar qo'zg'aluvchanlik hám ótkezgishlik tiykarǵı
ayrıqshalıqlar esaplanadı^
Oraylıq nerv sisteması bas penenhám arqa miyadan ibarat. Arqa mıy omırtqa
tekshesiniń kanalında jaylasqan bolıp, nerv toqımasınan ibarat. Arqa mıy eki
yarım, yaǵnıy oń hám shep bólimlerden ibarat bolıp, ulami immasiga ketken aldınǵı hám
arqa kesiklar ajıratıp turadı.
Arqa miyada nerv* talshıqlarınıń qamtımları jaylasqan bolıp, skiet muskulları,
nerv hám silekey qabatındaǵı periferik nerv úshlerinen qozǵalıw nerv impulslari
ko? rinishida, olar arqalı miyaga ondan bolsa periferiyaǵa jetkiziledi.
Arqa miyada ongsiz reflektor háreketlaming gewde hám qol-ayaqlar
muskullaming, sonıń menen birge bir qatar fiziologikalıq processlaming tamırlami
háreketlantimvchi, teri ajıratıwshı hám basqa oraylar jaylasqan.
Bas penenmıy qutida jaylasqan bolıp, arqa miydiń ústinde jayiashganga
uqsaydı. Bas penenmiyada uzınchoq mıy, arqa mıy, orta mıy, aralıq mıy hám
aldınǵı mıy parıq etedi.
Neyronlar
Neyron (lot, neoron - talshıq, sabaq) - nerv sistemasınıń tiykarǵı dúzilisi hám funksional
birligi, ol nerv keteksheleri, toqıma hám odan uzoqlashuvchi o'simtalardan ibarat
4- tapsirma
Haywan Instinktlar
Haywanlaming instinktlari hár qıylı kóriniste kórinetuǵın bo'iadi. Awqatlanıw
instinlcti - haywanlaming ózi hám balası ushın awqat izlep tabıw, awqat ǵamlaw
háreketleri bolıp tabıladı
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
