1-2-ma’ruza

 
2. Oqova suvlarni oqizish tarmog’idagi elementlar 
     Oqova suvlarni oqizish tizimi quyidagi muhandislik inshootlar va tarmoqlardar 
iborat:   
- binolarda oqova suvlarni qabul qilish jihozlari va oqizish tarmoqlari; 
- tashqi okova suvlarini oqizish tarmoqlari  va inshootlari; 
-  nasos shahobchalari va  bosimli oqova suvlarni o’tkazgichlar;  
- tozalash, zararsizlantirish va cho’kmalarga ishlov berish  inshootlari; 
- Oqova suvlarni  havzalarga qo’shish qurilmalari. 
     Binolarda    oqova  suvlarni  oqizish  tizimlari  qabul  qilish  jihozlaridan
   
(unitaz, 
moyka, rakovina, vanna, pissuar), oqizdirish quvurlaridan, stoyaklardan va chiqish 
(vqpusk)  lardan  iborat.  Odatda  sanitar  jihozlar  oshxona,  vannaxona  va 
hojatxonalarda o’rnatiladi. 
     Tarmoqlarni  shamollatish  uchun  stoyaklarning  uchi  tomga  chiqariladi. 
Quvurdagi  har  xil  yoqimsiz  hidlarni  xonalarga  kirishini  cheklash  uchun  jihozlar 
sifonli  gidrozatvorlar  orqali    tarmoqga  ulanadi.  Unitaz  va  traplar    sifon  bilan 
jihozlangan,  umqvalg’nik,  vanna,  moyka,  rakovina  ostiga  sifon  alohida  maxsus 
fason  qism  holida  ulanadi.  Tarmoqlarda,  zaruriyat  tug’ilganda,  tozalash  uchun 
imkoniyat yaratish maqsadida reviziya va prochistkalar o’rnatiladi. 
     Tarmoqlarlarning  binodan  chiqish  joylarida  kuzatish  quduqlari  joylashtiriladi. 
Binodan  chiqqan  tarmoqni  shaxar  tarmog’iga  ulash  joyida  ham  quduq 
joylashtiriladi.  Sanoat  korxonalarida  oqova  suvlar  trap,  ochiq  va  yopiq  ariklar, 
voronkalar orqali tizimga qabul qilinadi. 
     Odatda shaxar hududlarining yer tuzilishi notekis bo’lib, unda yomg’ir suvlarini 
ajralish  va  yig’ilish  joylarini  ko’rsatish  mumkin.  Suv  bo’linish  chiziqlari  bilan 
chegaralangan hududga oqova suvlarni oqizdirish havzasi deyiladi.  
     Oqova  suvlarning  o’zi  oqarligini  tashkil  qilish  uchun    oqova  suvlarni  oqizish 
tarmoqlari  mahlum  nishablikda  yotqiziladi.  Tizimdagi  tarmoqlar  hovli,  kvartal, 
korxona,  ko’cha  tarmoqlariga
 
bo’linadi.  Bir  yoki  bir  necha  oqizish  havzalaridan, 
oqova suvlarni  yig’ib oluvchi tarmoqga kollektor deyiladi hamda  havza  va bosh 
kollektorlarga  bo’linadi.  Bir  xavzaning  oqova  suvlarini  yig’uvchi  kollektorga 
havza kollektori, bir necha havzalarning oqova suvlarini yig’uvchi kollektorga esa 
bosh  kollektor  deyiladi.  Oqova  suvlarni  oqizish  tarmoqlarida  tozalash, tahmirlash 
ishlarini olib borish uchun kuzatish quduqlari joylashtiriladi. Tarmoqlarni daryolar, 
jarliklar,  temir  yo’llar  bilan  kesishgan  joylarida  dyukerlar  va  estakadalar
 

---

o’rnatiladi. Oqova suvlarni bosim ostida uzatish uchun mahalliy, tuman va  bosh 
nasos shahobchalari joylashtiriladi. 
     Oqova  suvlarni  tozalash  va  zararsizlantirish,  tozalash  jarayonida  hosil  bo’lgan 
cho’kmalarga  ishlov  berish    uchun  mo’ljallangan  inshshotlar  va  muhandislik 
kommunikatsiyalar  majmuasi  tozalash    inshootlari  deb  nomlanadi.  Tozalash 
inshootlarining  turlari  oqova  suvlarning  tarkibi  va  miqdoriga,  tozalangan  oqova 
suvlarga qo’yiladigan shartlar asosida qabul qilinadi.  
     Tozalangan  oqova  suvlarni  suv havzalariga  qo’shish    aralashtirish    qurilmalari
 
yordamida  amalga  oshiriladi.  Nasos  va  tozalash  shahobchalariga  keluvchi 
kollektorlarda, falokat sodir bo’lgan (avariya) holatlarda, oqova suvlarni bevosita 
havzalarga  tashlovchi  falokat  sodir  bo’lgan  (avariya)  holatdagi  tarmoqlar 
o’rnatiladi. 
     Oqova  suvlar,  barcha  oqova  suvlarni  oqizdirish  havzalarida  yig’ilib  bitta 
tozalash  inshootiga  jo’natilganda  tizim  markazlashgan,  bir  necha  tozalash  
inshootlariga jo’natilganda esa  radial tizim deb nomlanadi. 
     Suv havzasiga nisbatan  oqizish  tarmoqlari   shaklan perpendikulyar, kesishgan, 
parallel, mintaqaviy va radial shaklda joylashishi mumkin. 
     Perpendikulyar  shaklda  tarmoqlar  havzaga  nisbatan  perpendikulyar  joylashgan 
bo’lib asosan atmosfera oqova suvlarini oqizishda ishlatiladi. 
     Kesishgan  shaklda  oqova  suvlarni  oqizish  tarmoqlari  suv  havzasi    qirg’og’i  
bo’ylab  joylashgan  yig’ish  kollektoriga  qo’yiladi,  bo’lingan  va  umumoqizuv 
tizimlarda ishlatiladi.  
     Yer  yuzining relg’efi nisbatan tekis joylarda oqova suvlarni oqizish tarmoqlari 
suv havzasiga taxminan parallel joylashgan 
 
parallel shakl ishlatiladi. 
     Radial    shaklda  oqova  suvlarni  oqizish  tarmoqlarining  joylashuvi  markazdan 
chetga yo’naltirilgan bo’lib har bir kollektor  o’z tozalash inshootiga ega. 
     Aholi punktining relg’efi  sezilarli farq qiluvchi sathlarda joylashgan paytlarda  
oqova suvlarni oqizish tarmoqlarining  mintaqaviy oqizish shakli ishlatiladi. 
     Mahlum  oqova  suvlarni  oqizish  tizimi  uchun  kollektor  yo’nalishini  tanlash, 
uning  yotqizilish  chuqurligi  aniqlash,  nasos  shahobchalari    joyi  va  soni,  tozalash 
inshootining  joylashishi  har  xil  texnik  yechimlar  yordamida  amalga  oshirilishi 
mumkin. 
     Sanoat  korxonalaridagi  oqova  suvlarning  tarkibi  va  ifloslanish  darajasiga 
bog’liq  holda  oqova  suvlarni  oqizish  bir  yoki  bir  necha  tarmoqlar  orqali  amalga 
oshirilishi mumkin. 
     Qabul  qilingan  oqova  suvlarni  oqizish  tizimiga  muvofiq  aniq  texnik-iqtisodiy 
asoslangan yechimlar asosida shakllar ishlab chiqiladi. 
     Oqova  suvlarni  oqizish  tizimi  ko’zda  tutilayotgan  aholi  punkti  bosh  rejasida 
oqova  suvlarni  oqizish  basseynlari  belgilanib  bosh  kollektor,  ko’cha  oqova 
suvlarni  oqizish  tarmoqlari,  nasos  shahobchalari,  tozalash  inshootlari  va 
tashlamalar joyi, urni ko’rsatiladi.