1-2-ma’ruza

20 - AMALIY MASHG’ULOT 
Oqova suvlarni oqizish tarmoqlarini hisoblash. 
Reja: 
1. Oqova suvlarni oqizish tarmoqlaridagi mahalliy qarshiliklarni hisoblash 
2. Bosimli tarmoqlarni gidravlik hisoblash formulalari
 
 
1. Oqova suvlarni oqizish tarmoqlaridagi mahalliy qarshiliklarni hisoblash 
Mahalliy  qarshilik  turlariga  -  quvurlarga  o’rnatiladigan  turli  armaturalar, 
yahni  kengayish  va  torayish  joylari,  burilishlar,  diafragmalar,  ventillar, 
berktgichlar  (zadvijkalar),  shuningdek  quvurga  kirish  va  undan  chiqish  joylari 
misol  bo’la  oladi.  Bu  qarshiliklardan  oqova  suvlar  o’tgan  vaqtda,  doimo  oqim 
deformatsiyalanadi,  bu  holat  oqova  suvlar  qovushqoqligi  bilan  bir  qatorda 
qo’shimcha bosim yo’qotishlar, yahni gidravlik qarshilikni hosil qiladi.  
Bu qo’shimcha bosim yo’qotishlarga sabab, oqova suvlarda hosil bo’luvchi 
dovulsimon harakatdir. Bosim yo’qotishlarining qiymati mahalliy qarshilik turiga, 
oqova  suvlar  harakati  tezligiga,  qurilmalarning  ochiqlik  darajasiga,  devor 
sirtlarining  silliqlik  darajasiga  va  shunga  o’xshash  omillarga    bog’liq.  Mahalliy 
qarshiliklar  orqali  oqib  o’tayotgan  oqova  suvlarda    kechadigan  jarayonlarning 
murakkabligi  sababli,  joylardagi  bosim  yo’qotishlarini  nazariy  hisoblash 
qiyinchilik  tug’diradi.  SHu  sababli      hozirgi  kungacha  bosim  yo’qotishlarini 
hisoblash  uchun  umumiy  tenglama  keltirib  chiqarilmagan.  Mahalliy  qarshilik 
koeffitsienti 

    ni  faqat  birdaniga  kengayish  va  birdaniga  torayish  uchun  nazariy 
aniqlash  mumkin.  Boshqa  barcha  mahalliy  qarshiliklar  uchun 

    ning  qiymati 
tajriba yo’li bilan aniqlanadi. 
Mahalliy  qarshiliklarni  yengish  uchun  sarflangan  bosim  quyidagi  tenglama 
orqali ifodalanadi: 
                                                         
g
w
h
mq
2
2




                                       
bu yerda    

 - mahalliy qarshilik koeffitsienti.  
Xar  kanday  xolatlarda  maxalliy  karshilik  uchun  bosim  yukolishini  aniklash 
Bernulli tenglamasi yordamida olib boriladi.  
























g
d
P
Z
g
d
P
Z
h
h
м
w
2
2
2
2
2
2
2
2
1
1
1
1




     
 
Bu yerda: 










g
d
P
Z
2
2
1
1
1
1


 bu 1 indeksli kesimdagi maxalliy karshilikgacha okim 
kursatkichlari; 
          










g
d
P
Z
2
2
2
2
2
2


bu 2 indeksli kesimdagi maxalliy karshilik bilan 
okim kursatkichlari . 
Kursatilgan  kesimda  maxalliy  karshilikni  aniklash  uchun  pg’ezometrlar 
urnatiladi: 

---



2
1
P
P
h
м


     
 
Bu  yerda   

1
P
  i 

2
P
  -  nisbatan  anik  xisoblab  tanlab  olingan  pg’ezometr 
kursatkichlari.  
     Real  suyuqlik    xarakatida  oqim  uzunligi    bo’yicha  yo’qolgan  bosimdan 
tashkari mahalliy qarshiliklar bo’yicha ham bosimni kamayishi bo’ladi. 
     Mahalliy qarshiliklar quyidagi xollarda paydo bo’ladi. 
1.
 
Suyuqlikni tezligi o’zgarg an joyida (oqim kengayganda yoki torayganda). 
2.
 
Oqim yo’nalishi o’zgarganda (burilishda). 
3.
 
Ham qiymati va yo’nalishi bir vaqtda o’zgarganda (troynik). 
     Amaliyotda  mahalliy  bosim  yo’qolishi  quyidagi  Veysbax  formulasi 
yordamida xisoblanadi:   

h
m
=

g
v
2
2
                  
bu yerda: 

 - mahalliy qarshilik koeffitsienti deyiladi; 
asosan 

 - tajriba bo’yicha aniqlanadi. 
     Alg’tshulg’ 

 ni aniqlash uchun quyidagi empirek formulani  taklif qiladi. 
k
с




Re
 
bu  yerda: 

k
  -  turbulent  xarakatining  kvadratik  zonasi  uchun  mahalliy  qarshilik   
koeffitsienti