1-2-ma’ruza

3. Oqova suvlarni notekislik koeffitsienti 
     Kecha  kunduzlik  maksimal  suv  sarfining  o’rtacha  suv  sarfiga  nisbati  oqova 
suvlarni kecha kunduz davomidagi oqizishning notekislik koeffitsienti K deyiladi. 
Bir  kecha  kunduz  davomida  eng  ko’p  oqib  keladigan  oqova  suvlarning  soatdagi 
maksimal suv sarfining bir soatdagi o’rtacha suv sarfiga nisbati oqova suvning bir 
soatdagi  oqish  notekislik  koeffitsienti  deyiladi.  Oqova  suvlar  bir  soat  davomida 
ham  notekis  oqib  kelishi  mumkin,  lekin  oqova  suvlarni  oqizish  tarmoqlarini 
loyixalashda  notekislikning  umumiy  koeffitsientidan  foydalanish  kulay.  Oqova 
suvlarning  notekis  oqib  kelishi  umumiy  koeffitsientlarning  ko’paytmasi  shaklida 
olinishi mumkin:    
 
ñîàò
ê
ê
óì
K
K
K



 
     Oqova  suvlarning  notekis  oqish  koeffitsienti  amalda  oqova  suvlarni  oqizish 
tarmoklariga  bir  sekunda  oqib  keladigan  oqova  suvlarning  o’rtacha  sarfiga  qarab 
aniqlanadi. 
Oqova suvning sekund 
dagi o’rtacha sarfi, l 
Oqova suvning umumiy notekislik koeffitsienti 
ìàê
óìóìèé
K
 
ìèí
óìóìèé
K
 
5 
2,5 
0,38 
10 
2,1 
0,45 
20 
1,9 
0,50 
50 
1,7 
0,55 
100 
1,6 
0,59 
300 
1,55 
0,62 
500 
1,5 
0,66 
1000 
1,47 
0,71 
     Sanoat  oqova  suvlarining  notekis  oqish  koeffitsientlari  katta  oraliqlarda 
o’zgarishi  mumkin,  bu  qiymatlar  sanoat  korxonalarining  turlari  va  texnologik 
jarayonlariga  bog’liq.  Bahzi  sanoat  korxonalarining  oqova  suv  mehyori  va 
notekislik koeffitsientlari quyidagi jadvalda keltirilgan. 
Sanoat korxonalari ning 
turlari 
Bir maxsulot ishlab chiqarish 
uchun sarflanadigan suv 
mehyori, m
3
/t 
Soatdagi notekislik 
koeffitsienti 
Gusht kombinati 
10 - 15 
1,8 – 2,5 

---

Teri zavodi 
83 – 87,5 
1,3 – 2,0 
Konserva zavodi gushtli 
9 – 20 
1,8 – 2,5 
Baliqli 
11 – 25 
1,6 – 2,4 
Sabzavotli 
10,5 – 22 
1,3 – 1,8 
Kog’oz fabrikasi 
100 – 300 
1,1 – 1,2 
Sung’iy ipak fabrikasi 
300 – 390 
1,25 – 2,5 
Rezina 
160 
1,3 – 1,4 
Kolbasa zavodi 
6 - 10 
1,8 – 2,0 
     Maishiy oqova suvlar mehyori yil davomidagi o’rtacha kecha - kunduzlik sarfni 
hisobga  oladi.  Ammo  kecha  -  kunduzlik  sarfi  o’rtacha  sarfdan  ortiq  yoki  kam 
bo’lishi  mumkin.  SHuning  uchun  bu  o’zgarish  albatta  inobatga  olinishi  zarur. 
Oqizish  tarmoqlarini  loyihalash  davrida  oqova  suvlar  sarfi  bilan  bir  qatorda 
ularning maksimal va minimal kiymatlarini ham bilish zarur. Oqova suvlar notekis, 
yahni  ertalabki  va  kechki  paytlarda  ko’proq,  kechasi  kamroq  hosil  bo’ladi.  Bu 
notekisliklar  kecha  -  kunduz  K
kk
    va  soatbay  K
s
  notekislik  koeffitsientlari  orqali 
ifodalanadi.  
     Oqova  suvlarning  kecha  -  kunduzlik  notekislik  koeffitsienti  (K
kk
)
 
deb  kecha  - 
kunduz  davomidagi  maksimal  sarfining  o’rtacha  sarf  nisbatiga  aytiladi.  Aholi 
punktlari uchun bu koeffitsient mahalliy va iqlim sharoitiga bog’liq va  1,1...1,3 ga 
teng. 
     Soatbay  notekislik  koeffitsienti  (K
s
)  maksimal  soatbay  sarfning  o’rtacha 
soatbay sarf nisbatiga aytiladi. Yahni maksimal soatbay sarfni o’rtacha soatbay sarf 
va soatbay notekislik koeffitsienti ko’paytmasidan aniqlash mumkin. 
     Maksimal    notekislik  koeffitsienti    (Kmax)  deb  yuqoridagi  ikki  koeffitsient 
ko’paytmasiga  aytiladi  va  maksimal  kecha  -  kunduzdagi  maksimal  soatbay 
sarfning o’rtacha kecha - kunduzning o’rtacha soatbay sarf nisbatiga aytiladi. 
 
K
max
 =   K
kk
 ·  K
s
. 
Minimal  notekislik  koeffitsienti  deb  minimal  kecha  -  kunduzdagi  minimal 
soatbay  sarfning  o’rtacha  kecha  -  kunduzning  o’rtacha  soatbay  sarf  nisbatiga 
aytiladi.  Oqova  suvlar  oqib  kelish  notekisligining  maksimal  va  minimal 
koeffitsientlari  qiymati  oqova  suvlarning  o’rtacha  sarfiga  bog’liq    va  u  quyidagi 
jadvalda keltirilgan. 
                            Umumiy notekislik koeffitsientlari 
Umum
. 
koef 
               Oqova suvlarning o’rtacha sarfi, l/sek 
5 
10 
20 
50 
100 
300 
500 
1000 
 5000 
Kmax 
2,5 
2,1 
1,9 
1,7 
1,6 
1,55 
1,5 
1,47 
1,44 
Kmin 
0,38 
0,45 
0,5 
0,55 
0,59 
0,62 
0,66 
0,69 
0,71 
Sanoat  oqova  suvlarining  notekislik  koeffitsientlari  katta  chegaralarda 
o’zgaradi  va    ishlatiladigan  texnologik  shartlarga  binoan  qabul  qilinadi.  Sanoat 
korxonalarining  maishiy  oqova  suvlarining  notekisligi  ishchilar  ishlaydigan 
sharoitga,  yahni  tsexlarning  turiga  bog’liq.  Smena  davomida  “sovuq”  tsexlarda 

---

hosil bo’ladigan oqova suvlar notekisligi 3,0 ga, “issiq”tsexlardan hosil bo’ladigan 
oqova suvlar notekisligi esa 2,5 ga teng.  
Smena davomida bu koeffitsientlarning qiymatlari quyidagi jadvalda keltirilgan. 
TSex 
turi 
Smena soatlari 
1-2 
2-3 
3-4 
4-5 
5-6 
6-7 
7-8 
8-0 
issiq 
12,5 
6,25 
6,25 
6,25 
18,75 
37,5 
6,25 
6,25 
sovuq 
12,5 
8,12 
8,12 
8,12 
15,65 
31,25 
8,12 
8,12