1-§. Zoologiya fani va uning vazifalari

Cho‘l qushlari. Ochiq dasht va cho‘llarda pana joy topish qiyin. Bu joylarda yashaydigan qushlar yerdan oziq qidiradi; yerga tuxum qo‘yib, bola ochadi. Cho‘l qushlarining oyoqlari va bo‘yni uzun va baquvvat, patlari yer rangida bo‘ladi. Bu hol ularga dushmanlaridan oson qochib qutulishiga va ularni uzoq dan payqashga yordam beradi.
T u v a l o q l a r t u r k u m i. Tuvaloqlar – yirik, tez yuguradigan qushlar,O‘zbekistonda uchraydigan yo‘rg‘atuvaloqning patlari yer rangida bo‘lganidan uzoqdan ko‘zga tashlanmaydi. U yovvoyi o‘simliklar bargi, novdasi, urug‘ lari, yer osti tuganaklari, har xil hasharotlar, kaltakesaklar va mayda kemiruvchilar bilan oziqlanadi; juft bo‘lib yashaydi. Urg‘ochisi tuproq ustidagi chuqurchaga bir nechta tuxum qo‘yib bosib yotadi. Yo‘rg‘a tuvaloq (92-rasm) noyob qush sifatida “O‘zbekiston Respublikasinig Qizil kitobi”ga kiritilgan.
T u y a q u s h s i m o nl a r t u r k u m i. Tuyaqushlar – eng yirik qush- lar bo‘lib, qanotlari patlari yelpig‘ich hosil qilmaydi; toj suyagi ham bo‘lmaydi. Ular uchmaydi, ammo kuchli va uzun oyoqlari yordamida tez yuguradi. Oyoqlari ikki barmoqli. Tovoni qalin teri bilan qoplanganidan issiq qumda ham oyoqlari qizib ketmaydi. Tuyaqushlar yovvoyi o‘simliklar urug‘i, yirik hasharotlar bilan oziqlanadi. Afrika tuyaqushining bo‘yi 3 m ga, vazni 100 kg ga boradi. U soatiga 60–70 km tezlikda yugura oladi. Tuyaqushlar Afrika dashtlarida kichik gala bo‘lib yashaydi. Erkak tuyaqush tumshug‘i bilan yerni kovlab uya yasaydi. Urg‘ochisi uyaga 4–9 ta tuxum qo‘yadi. Tuxumlarining vazni 1,5 kg ga yetadi. Tuxumlarni kunduzi urg‘ochisi, kechasi erkagi bosib yotadi. Urg‘ochisining patlari qo‘ng‘ir-kulrang tusda bo‘lganidan cho‘l manzarasida uzoqdan ko‘zga tashlanmaydi. Erkak tuyaqushning patlari qora bo‘lib, dumi va qanotlarining uchida oq patlar bor. Tuyaqushlardan Afrikada Afrika tuyaqushi, Janubiy Amerikada nandu, Avstraliyada emu tarqal gan.
Savol va topshiriqlar.
1. Vohalarda qanday qushlar ko‘proq uchraydi?
2. Qaldirg‘och havo muhitiga qanday moslashgan?
3. Chumchuqsimonlar qanday foyda keltiradi?
4. Cho‘l va dasht qushlari yashash muhitiga qanday moslashgan?
5. Tuvaloqlar qanday hayot kechiradi?