1- mavzu: Morfemika

 
Maymun bilan Najjor (Nasriy bayoni) 
 
            Kashmir o‘lkasida go‘zal, dov-daraxti ko‘p, sermeva, xushbo‘y  gullari, rohatijon 
suvlari serob bir tog‘ bo‘lardi.Shu yerda Maymun iste‘qomat qilardi.Kunlarning birida o‘z 
hunarini    yaxshi  bilgan,  mohir  duradgor  shahar  azoblaridan  qutulib,  yog‘och  izlab  shu 
toqqa  keladi.  Bir  yog‘ochni  kesib,pona  qoqib,  unutib  qoldirgan  teshasini  olib  kelishga 
jo‘naydi.Buni  kuzatib  o‘tirgan  Maymun  duradgorga  g‘avasi  kelib  tezda  u  kesgan 

---

 
256 
 
yog‘ochning  ustiga  chiqib  olib,  uning  ishini  davom  yettirmoqi  bo‘ladi.  Dumi  yog‘och 
yorig‘iga kirib qolib dumidan ajraladi. 
         Najjor juda aqlli va mohir hunarmand. U «shaharning zindonidan ozod o‘lib” toqqa 
chiqadi. Tog‘ni sevib qoladi. »Tog‘ning Shiriniga Farhod ” bo‘lib qoladi. Gulxaniy uning 
mehnati  va  mehnatdagi  mahoratini  ulug‘laydi.  Shu  yo‘l  bilan  asarda  hunarni  va  hunar 
ahlini  kuylash  va  ulug‘lash,  kishilarni  hunar  o‘rganishga  chaqirish  kabi  muhim  g‘oyani 
ilgari  suradi.  Maymun  nihoyatda  kaltafahm,  u  aql-farosatini  ilatmagani  tufayli  dumi 
yog‘och orasiga qisilib qolib, dumidan ayriladi.  
               Toshbaqa bilan Chayon (nasriy bayoni) 
              Bu  masalda  hikoya  qilinishicha    Iroqdan  Hijozga  kelayotgan  Toshbaqa  yo‘lda 
Chayon  bilan  uchrashadi.  Ular  birga  ketayotganlarida  daryoga  duch  keladilar.  Toshbaqa 
daryodan  so‘zib o‘tib orqasiga qarasa, Chayon daryo qirg‘ogida turibdi. Qaytib qirg‘oqqa 
kelib,ustiga Chayonni mindirib yana qirg‘oq tomon suzadi. Chayon  yesa Toshbaqaga nish 
urmoqchi bo‘ladi. Buni sezgan va Chayonni avval ogohlantirgan Toshbaqa suvga shung‘ib 
munofiq va xiyonatkor Chayonni suvga cho‘ktirib yuboradi. 
          Masalda  Toshbaqa  aqlli,  bardoshli,  fahm-farosatli  inson;  sadoqatli  do‘st  sifatida 
gavdalansa, Chayon yaxshilikni bilmaydigan, yaxshilikka yomonlik bilan javob beradigan, 
do‘stiga ham xiyonat qiluvchi, fikri-zikri birovga yomonlik qilish bo‘lgan kishilar sifatida 
tasvirlanadi. 
   Gulxaniy  bu  masal  orqali  Chayonga  uxshagan    yomonlar  bilan  do‘st  tutinma  , 
undaylardan  yehtiyot  bo‘l,  chunki  yomon  xech  qachon  yomonligidan  qolmaydi,  degan 
muhim didaktik fikrni ilgari suradi. 
    Gulxaniy  masalda  yaxshi  murodiga  yetadi,  yomon  doim  jazoga  uchraydi,  yaxshilik 
murod sari yetaklaydi, yomonlik halokatga duchor qiladi, degan didaktik xulosa chiqaradi.