1- mavzu. Kursning maqsadi va vazifalari. Yerning shakli va o’lchamlari (2 soat) Reja

aylanasini hisoblaydi, u taxminan 25000 milni tashkil qiladi. 

18-19 asrlarda geodeziya tez suratlar bilan rivojlandi. Angliya va Frantsiyada milliy 

chegaralarni plan va kartalarda joylashtirishga bo’lgan talab aniq geodezik ishlarni talab 

qiluvchi  keng  ko’lamli  tadqiqotlar  bajarishni  taqozo  qildi.  SHunday  qilib  goedezik 

tadqiqotlar boshlandi [2; 4-6 bet]. 

3

 

Geodeziyani  rivojlanishida  O’rta  Osiyo  olimlari,  shular  qatorida  mutafakkir  olim  Abu 

Rayhon Beruniy ham o’z hissasini qo’shgan. O’rta Osiyoda birinchi bo’lib 995 yilda Yer globusini 

yasadi; undan foydalanib shaharlar geografik koordinatalari va ular orasidagi masofalarni aniqladi. 

154 ta yozgan asaridan 35 tasi geodeziya va geodezik asnronomiyaga bog’liq. Bular ichida 

eng chuqur bilim va tajribaga asoslangan “Geodeziya” kitobidir. Unda Yer shaklini shar deb olinib 

uni  radiusini  hisoblashda  1037  yil  bajargan  o’lchashlari  va  hisoblashlari  natijasini  beradi. 





cos

1

cos

−



=

h

R

 bo’yicha topilgan natija 

6

,

6339

=

R

 km (hozirgi  aniqlangan qiymatidan 31,5 km 

farq qiladi). 

O’zbekistonda ham hozirgi kunda “Yergeodezkadastr”davlat qo’mitasi va uning korxonalari 

tomonidan geodezik ishlar tashkil qilinib olib borilmoqda. 

Yerning  shakli  deganda,  uning  tabiiy  ya’ni  topografik  yuzasi  emas,  balki  nazariy  yuzasi 

tushuniladi. 

Geoid yuzasi juda murakkab bulib, xozirgacha hech qanday geometrik shakl yoki matematik 

formula  bilan  ifodalangan  emas.  Lekin  aniq  geodezik  o’lchashlar  geoid    ellipsoidga  (ellipsning 

 

2 Sesostris (yunoncha Rírít) - Gerodotning so'zlariga ko'ra Evropaning ayrim qismlariga harbiy 

ekspeditsiyani boshqargan qadimgi Misr shohining ismi. 

3 Charles D. Ghilani, Paul R. Wolf. Elementary od surveying. An introduction to geomatics, New Jersey, Pearson, 2012 

 

---

kichik o’qi atrofida aylanishidan hosil bo’lgan geometrik shakl) yaqin shakl ekanligini ko’rsatadi 

SHuning uchun uni Yer ellipsoidi deb xam yuritadilar. 

Agarda Yer qo’zg’almas bo’lib unga faqat ichki tortish kuchlari tasir etsa u shar shaklida 

bo’lar yedi. Yerning o’z o’qi atrofida bir xil tezlikda aylanishi tufayli hosil bo’lgan markazdan 

qochma kuchlar tasiri natijasida bunday Yer qutblari  shimol-janub yo’nalishi  bo’yicha siqilgan 

shaklni, ya’ni sferoid yoki aylanma ellipsoid shaklini olagan. Bunday aniq elipsoidal yerning sirti 

hamma  joylarida  gorizontal  holatda  bo’lib,