1-– мавзу кириш. Таъминлаш манбалари ва вагонлар электр юкламаларини таснифи

и Mr 
n = ------------------------------- 
;
—7. 
С F С С F
2
 
e 
e m 
Agar U-const va F-const deb hisoblasak, unda mexanik tavsif pq\j/(M) 
chizg‘iy ko‘rinishga ega bo‘ladi. Har xil qarshiliklar r
ya
yakor zanjiriga 
ulanadigan bolsa har bir qarshilikka ega mexanik tavsiflar (6.13 a -rasm) 
to
c
g
c
ri chiziqli bolib, qarshilik qancha katta bo‘lsa, shuncha keskin og‘ish 
ro‘y beradi va tavsif «yumshay boshlaydi». Masalan, tavsif (1) motorning 
reostatsiz ishlashiga to‘g‘ri keladi (u tabiiy tavsif deb yuritiladi), (2) -tavsif 
esa yakor zanjiriga reostat kiritilgan holga to
£
g‘ri keladi (uni sun’iy yoki 
reostatli tavsif deb yuritiladi). Markazdan qochirma ventilatorning qarshilik 
mexanik tavsifi (3) bilan motor mexanik tavsiflari 1 va 2 
Aylanish tezligi o‘zgarishiga asoslangan ishga tushirish usuli motor 
zanjiriga ulangan qarshiliklami motorda hosil bo‘luvchi elektr yurituvchi 
kuch o‘zgarishiga qarab motor zanjiridan chiqarish (yoki kirgizish) ga 
asoslangan. Bu usul, masalan, yo‘lovchi tashuvchi vagonlar sovitish 
shkafining kompressori elektr yuritmasida qollaniladi (6.11 a -rasm). 
Motorni ishga tushirish termodatchik T dan keladigan signaldan boshlanadi. 
U sovitish shkafi ichidagi harorat ma’lum bir miqdorga etganda boshlanadi. 
Datchik ishlab yuborishi bilan oraliq rele R1 g‘altagi elektr energiyasi bilan 
ta’minlana boshlaydi. Uning kontaktlari motor yakori va uyg‘otish 
chulg‘amidagi (OV) kontaktlarni ulaydi. Motor aylana boshlashi bilan 
uning EYUK si orta boradi. Bu kuchlanish ma’lum bir qiymatga etganda, 
rele R2 ishlab yuboradi, uning kontaktlari yakor zanjiridagi ishga 
tushiruvchi reostatlar R
p
ni qisqa tutashtirib, yakorga tarmoq to‘liq 
kuchlanishini ulaydi. 

---

Tok nazorat bo'yicha motorni ishga tushirish tokning ma’lum bir 
miqdorda-oldindan berilgan qiymatlarida ishga tushirishga asoslangan 
(masalan, vagon-restoranning sovitish qurilmasi kompressori elektr 
yuritmasi (6.11 b-rasm). Motoming ishga tushish termodatchik T dan 
keladigan signaldan boshlanadi va u kontaktor K1 ni ulaydi. Bunda yakor 
M ga va uyg‘otish chulg‘ami OV ga tok beriladi. Yakor zanjirida rezistor 
R
p
va tezlatish relesi RU g‘altagi bor. RU ulanishini ma’lum bir vaqt 
siljishi relening xususiy ulanish vaqtiga bog‘liq. Shuning uchun motor 
ishga tushishining boshlang
£
ich qismida kontaktor K2 g‘altagi zanjiridagi
rele RU ning ajratuvchi kontaktlari kontaktor u lanishidan oldinroq ajraladi. 
Motor aylanib tezlasha borgach, yakor toki kamaya boshlaydi va uning 
kamayishi ma’lum qiymatga etganda RU relesi ishlab, kontaktor K2 
g‘altagini tarmoqqa ulaydi. Natijada, kontaktor K2 ulanadi va rezistor R ni 
qisqa tutashtiradi va rele RU g‘altagi qayta ulanishi yuz bermaydi. Ba’zida, 
sxema ishlash puxtaligini oshirish uchun tezlanish relesi RU kontaktor K2 
ni mexanik ravishda bloklangan qilib yasaydilar. Bunda kontaktor K2 ning 
tasodifan ishlab yuborishi yuz bermaydi. 
. Tokni nazorat qilib motorni ishga tushirish nisbatan murakkab 
sxemalarini qo‘llashni talab qiladi. Uning kamchiligi sifatida shuni aytish 
zarurki, motorning kichik yuklamalarida juda katta miqdordagi tezlanish 
bo
£
lgan!igi va katta yuklamalarda esa tezlanish rel esi ancha vaqtgacha 
5,1-rasm. 0‘zgarmas tok motorini ishga tushirishning aylanish tezligi bo‘yicha (a) 
va tok bo'yicha nazorat qilish sxcmasi (b). 

---

uzilmay turadi, bu esa ishga tushirish reostatini qizib, yonishiga olib keladi.
Vaqt bo‘yicha nazorat bo‘lganda, ishga tushirishda reostatlarni 
bosqichma-bosqich sxemadan chiqarish ma’lum bir vaqtlarda amalga 
oshiriladi. Bu usul Germaniyada ishlangan yo‘lovchi tashuvchi havosi 
kondinsionlangan vagonlarda kompressorlar elektr yuritmasida qollangan 
(6.12-rasm). 
Motorni ishga tushirishini ulab-uzgich P ni ulash bilan boshlanadi. 
Bunda vaqt relelari RV1-RV3 g‘altaklari oraliq relesi Rl va kontaktor K1 
va K2 orqali ta’minlanadi. RV1-RV3 ulanganda, oraliq rele Rl ga tok 
beriladi. R2 ning boshqa ulovchi kontaktlari uning g'altagini ta’minlovchi 
zanjir hosil qiladi. Rele Rl ulanganda, uning ulovchi kontaktlari vaqt relesi 
RV1 g‘altak zanjirini uzadi. Bunda rele RV1 uziladi va vaqt o‘tishi bilan 
K1 kontaktori g‘altagiga tok beradi va natijada, kompressor motori elektr 
tarmog‘iga ikkala ishga tushirish qarshiliklari R
p
i va R
p
2 orqali ulanadi. Bir 
vaqtning o‘zida uzuvchi kontaktlar K1 vaqt relesi RV2 g‘altagini 
toksizlantiradi va u o‘zining kontaktlari orqali ma’lum bir vaqtdan so‘ng 
kontaktor K2 g'altagiga tok beradi. 
Kichik quwatli ventilatorlarni toVridan-toVri manbaga ulash, asosan 
5,2-rasm. Isitish tizimi sirkular nasosi motorini to‘g’iridan-to‘g‘ri manbaga ulash 
sxcmasi. 

---

paketli uzgichlar yordamida bajariladi.