1- mavzu: Kirish. Qadimgi Sharqdagi хalqarо alоqalar va diplоmatiya Rеja

Chjou davri diplomatiyasi. Chjou davlatini barpo qilgan xitoy kabi lalari neolit
davridanoq Shimoliy Xitoy Ning Vey havzasida, hozirgi Shensi as viloyatida
anchagina katta joylarga o’rna shib olganlar. Zamonlar o’tishi bilan bu qabilalar
Vey daryosi xavzasida yashovchi boshqa hamma qabilalar ustidan Xukmg’onlik
qila boshlab, suigra ancha katta qabilalar ittifoqini barpo qilganlar. Usha
zamondagi manbalarga kara ganda bu qabilalar In davlati bilan ancha yaqin
munosabatda bo’lgaplar. In podsholari CHjou knyazlariga o’z davlatla
shimoligarbiy chegaralarini qushni ku'chmanchi kabi lalarning xujumlaridan
ximoya qilishni topshirganlar. «CHjou» so’zining o’zi ba’zan Indagi yozuvlarda
uchraydi. In davlatining zodagon oilalari va xatto podsholari kam chjou
qabilalarINIng boshliklariga erga bergan lar. Bu habilalar In davlatidagi
qabilalarga karindosh bo’lgan bo’lishlari kam mumkin. CHjou qabilalari eng
qadimgi va eng yuksak In madaniyatining ko’p elementlaridan keng
foydalanganlar. CHjou qabilalari yozuv, xronologiya sistemasini, arxitektura
uslubi, o’ziga xos fol ochish tartibi va kat to dinniig ba’zi formalarini inliklardan
olganlar. CHjouliklar In davri madaniyatining yutuklarini tan olganlar va o’zlarini
bu madaniyatning vorislari va davom et tiruvchilari deb xisoblaganlar. Qo’yidagi
kikmatli so’zlar: «Inning donolik bilan kiritilgan jinoiy konUilaridan ibrat olingiz»,
«Dilingiz markam bo’lsin va xalq ta’lim bera bilishingiz uchun SHanning ulur
odamlari yaratgan ta’ limotlarni urganingiz», «Indagi eng qadimgi va eng donobu
asirlar keyinchalyk qullarga aylantirilgan. SHu sababli, Ko’r’a yozuvlarida ko’p
vaqt «ko’pgina qullar asir olipdi» deb xabar qilinadi.
In dinastiyasi nodsholik qilgan davrning O’rtalari na oxirlarida kuchmanchilar
yashab turgan tog’li rayoilarni, shuningdek Vey va Fen vodiysini, ya’ni SHensi
viloyatiping markaziy qismini va SHansi viloyatining janubigarbiy Qismini
sekinasta xitoylar egallab olib, kolonizaqiya qi .ladilar. Mamlakat chegaralarini
kuchmanchilardan mudofaa Qilish zarurligi va kushnilarining yerlarini, qullar va ul
jalar qulga tushirish siyosati: armiya to’zishni va karbiy ishni yo’lga qo’yishni
talab qilardi. Xitoy qo’shinlari qadimgi zamonlardanok asosiy kismlarga:
piyodalarga, otliklar ga va jang aravalariga Bo’linib kelgan. Urga va Sharqiy
Osiyoning keng dashtlarida juda Qadim zamonlardayok otlar Qulga o’rgatilgan va
jang aravalari paydo bo’lgan, bu ara valardan ko’pg’ok janglarda foydalanilgan.
Jang arava va ot In davridagi yozuvda tilga olinadi. Anyandagi kazish larda jang
aravalarni yasatish uchun bronza dan ishlangan 400 gd yaqin turli zebziynat
asboblari va ot skeletlari topilgan. Xitoy qo’shINI juda oddiy qurollar — ko’pincha
bronza dan ishlangan qurollar: qilichlar, jang boltalari va usha zamonda ko’p
tarqolgan oyboltalar, shuningdek kamalak va uklar, nikoyat, nayzalar bilan
qurollangan bo’lgan. K,ushin ning soni 3 ming kishiga yetgan. Otliklar otryadlari
ol1atda 300 suvoriydan iborat bo’lgan. Ba’zi yozuvlarga karab, jangga saf
tog’tishda muayyan formalar joriy bo’lganligINI faraz Qilish mumkin. Flang
agakalari, flangdan kirib o’rab olish va kechalari tusatdan kujumlar qilish usullari
kam qulla nilgan bo’lsa kerak. Masalan, ko’r’a yozuvlaridan birida: «Bu kecha
lagerda biron falokat yo’z bermasmikin, tun tinch Utarmikin?» deb suraladi. In
davlatining sinfiy xarak teri qo’shinlarni to’zishda kam yakkol ko’rin adi.
CHunonchi, piyo dalar odatda o’z xujaliklaridan ajratilib qo’shinlar kato riga
chak.irilgan oddiy dekkonlardan iborat bo’lgan. Bu kol «Qo’shiqlar kitobi» da kam
obrazli qilib tasvirlangandir. Jang aravalarida odatda zodagonlar jang qilganlar,
chunki ular ikki ot kusqilgan egarjabdukli aravani jangga qo’yish ga k.odir
bo’lganlar.