1- mavzu: Iqtisodiy geografiya fanining

 
 
 
 
 
 
 
11-mavzu: O„ZBEKISTON RESPUBLIKASI TABIIY 
RESURSLAR  SALOHIYATI. 
 
 
 
          Reja: 
 
1. O„zbekistonning iqtisodiy-geografik o„rni. 
2. Tabiiy resurslarni respublika xalq xo„jaligidagi ahamiyati. 
3. Tabiiy resurs turlarini geografik joylanish xususiyatlari. 
4.  Tabiiy  resurslarni  iqtisodiy-geografik  baholash  va  ulardan         
foydalanish. 
5.Tabiiy resurslarni muhofaza qilish. 
 

---

 
130 
1.  O„zbekistonning  iqtisodiy-geografik  o„rni
.Har  qanday 
hududiy  birlikning  iqtisodiy-geografik  o„rni  xususiyatlari  avvalo  uning 
qayerda joylashganligi bilan bog„liqdir. Ma‟lumki, O„zbekiston materik 
markazida,  dunyo  okeanlaridan  ancha  o„zoqda  joylashgan.  Shu  sababli 
dengiz  tutash  hududlarga  xos  barcha  qulayliklardan  respublikamiz 
mahrumdir.  Demak,  O„zbekistonning  mavjud  iqtisodiy-geografik 
o„rnining  barcha  ijobiy  va  salbiy  xususiyatlari  ko„p  jihatdan  ana  shu 
holatdan,  shuningdek  uni  qo„shnichilik  xususiyatlaridan  (qanday 
davlatlar, iqtisodiy rayonlar, dunyo mamlakatlari mintaqaviy guruhlariga 
tutush 
yaqinligi, 
ularning 
bir-birlariga 
iqtisodiy  ta‟sir  etish 
imkoniyatlari) kelib chiqadi. 
O„zbekiston  Yevrosiyo  materigining  qoq  markazida,  Markaziy 
Osiyoning  markazida  joylashgan.  U  shimol  va  shimoli-g„arbda 
Qozog„iston,  sharq  va  shimoliy-sharqda  Qirg„iziston,  sharq  va  janubiy 
sharqdan Tojikiston, g„arb va janubi-g„arbda Turkmaniston, janubda esa 
Afg„oniston bilan chegaralanadi.  
O„zbekistonning  kenglik  bo„yicha  shimoldagi  chekka  no„qtasi 
Ustyurt  platasi  (45
0 
36
1
  shimoliy  kenglik)da,  eng  janubiy  no„qtasi 
Termiz shahri yonida (37
0
11
1 
shimoliy kenglik)da joylashgan. O„zoqlik 
bo„yicha  esa  chekka  nuqtalari  56
0
  00
1
  dan    73
0
  10
1
  sharqiy 
o„zoqlikgacha  boradi.  Respublikamizning  448,9  ming  km
2
  ga  teng 
bo„lgan maydoni g„arbdan sharqqa 1400, shimoldan janubga esa 925 km 
cho„zilgan. Maydoni jihatidan O„zbekiston, Avstriya,  Buyuk Britaniya, 
Belgiya,  Daniya,  Shveysariya  mamlakatlari  maydonini  qushib 
hisoblaganda ham ulardan kattalik qiladi. 
Respublika  chegarasining  umumiy  uzunligi  6221  km.  ni  tashkil 
etib,  undan  2203  km  Qozog„iston,  1021  km  Turkmaniston,  1061  km 
Tojikiston, 1099 km Qirg„isiston, 137 km Afg„onistonga  to„g„ri keladi. 
Odatda,  alohida  olingan  hudud  yoki  mamlakatlar  iqtisodiy  gegorafik 
o„rnini  o„rganish,  tadqiq  va  tahlil  qilish  orqali  ularning  bugungi 
rivojlanishi  holatiga  baho  berish  va  kelajagi  haqida  fikr  yuritish 
mumkin.  Shu  jihatdan  O„zbekiston  hududining  kattaligi  va  yaxlitligi, 
qardosh (yalpi qadim Turon zaminidagi) davlatlarga nisbatan  markazda 
ekanligi  va  mintaqaviy  cho„zilganligi,  yer  usti  tuzilishining  bir-biriga 
muvofiq  holatda  o„rin  almashishi  (tekislikning  adir  yassi  tog„lik  va 
baland tog„liklar bilan almashinishi) hududda ijtimoiy taraqqiyot uchun 
kattagina imkoniyatlar yaratib bergan. 
O„zbekiston  hududining  o„rnini  iqtisodiy  geografik  jihatdan  uch 
pog„onaga: mikro, mezo va makro darajaga bo„lish mumkin.  

---

 
131 
O„zbekiston  hududining  mikro  darajadagi  holati,  uning  Markaziy 
Osiyo  davlatlariga  nisbatan  tutgan  o„rnidir.  O„zbekiston  qadim  Turon 
zaminida  hamisha  salohiyati  katta  davlat  bo„lgan.  Bu  ko„p  jihatdan 
uning  geografik  markazligidan  kelib  chiqqan.  Yaqin  o„tmish  (ya‟ni 
sho„rolar  hukmronligi  yillari)da  ham  o„rta  Osiyodagi  respublikalar  bir-
birlari  bilan  ijtimoiy  taraqqiyotning  ko„p  sohalarida  bog„langanlar. 
Markaziy  Osiyo  davlatlarida  bunyod  qilingan  temir  yo„llar,  avto 
magistrallar, quvurlar ham bir-birlariga bog„langan. 
Umuman olganda har bir davlatning “markaziyligi”, siyosiy hamda 
iqtisodiy  geografik  o„rnining  muhim  ko„rsatkichi  uning  qo„shnichilik 
qiladigan  mamlakatlar  soni,  ularning  ijtimoiy-siyosiy  hamda  iqtisodiy 
rivojlanganlik  darajasi  bilan  belgilanadi.  Albatta,  O„zbekiston 
Respublikasining  5ta  mustaqil  davlatlar  bilan  chegaradoshligi  uning 
yirik siyosiy gegorafik mintaqa markazida o„rnashganligini  ifodalaydi. 
 
Bunday  holat  esa  kelajakda,  shubhasiz,  o„z  ijobiy  samarasini 
beradi.    Bir  so„z  bilan  ta‟kidlaganda,  Markaziy  Osiyo  davlatlarining 
asosiy ishlab chiqarish-iqtisodiy va madaniy aloqalari faqat O„zbekiston 
orqali kechadi. 
O„zbekistonning  mezogegorafik  o„rni  uning  birmuncha  kengroq 
miqyosda mavqiye bilan belgilanadi. Bugungi kunda O„zbekiston jahon 
hamjamiyatiga  kirib  borishida  Markaziy  Osiyo  davlatlaridan  tashqari 
Kavkaz  orti  davlatlarining,  Turkiyaning,  Eronning,  Afg„onistonning 
ulushi  bor.  Afg„oniston  orqali  Pokiston  (va  so„ngra  Hind  okeani)  ga, 
Eron va Turkiya orqali Yevropaga chiqish ufqlari ochilmoqda. 
O„zbekistonning  makrogeografik  o„rni  jahondagi  davlatlar  bilan 
olib borayotgan aloqalarda belgilanadi. O„zbekistonning MDH davlatlari 
bilan  ko„p  qirrali  aloqalari  mamlakatimiz  taraqqiyotida    salmoqli  o„rin 
egallaydi.  O„zbekiston  ushbu  makrodarajadagi  aloqalarini  MDH  ning 
aksariyat  davlatlari  bilan  rivojlantirmoqda.  O„zbekistonning  tashqi 
iqtisodiy  aloqasida  Rossiyaning  o„rni  katta.  Yevrosiyoning  Buyuk 
davlati  Rossiya  Federatsiyasi  bilan  muntazam  aloqada  bo„lish 
O„zbekistoning manfaatlriga mos keladi.