1- mavzu: Iqtisodiy geografiya fanining

2. Transport tarmoqlarini rivojlanishiga ta‟sir etuvchi omillar
 
Transport  turi  yoki  tarmog„i  temir  yo„l,  avtomobil,  quvur,  suv,  havo, 
elektron transportlardan iborat. 
Transportdagi  ilmiy-texnika  inqilobi  transport  vositalari  quvvati, 
tezligi,  yuk  va  yo„lovchi  tashish  imkoniyatining  oshishida  va  uning 
yangi-yangi turlarining yaratilishida namoyon bo„lmoqda. 
Transport  ishlab  chiqarishning  boshqa  tarmoqlaridan  farq 
qiladigan xususiyatlari quyidagilardan iborat: 
1. Tabiiy sharoit va tabiiy resurslardan yo„l va yo„l qurilishi uchun 
xos hamda xom-ashyo sifatida foydalaniladi; 
2.  Transport  ishlab  chiqarishi  asosan  cho„ziqsimon  (chiziqli) 
joylanishga ega; 
3.  Moddiy  ishlab  chiqarish  uchun  asosiy  manbalardan  biri 
hisoblanadi; 
4.  Transport  ishlab  chiqarishining  xom  ashyosi  yo„q,  asosiy 
vazifasi yuk va yo„lovchi tashishdir. 
Transport ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishga ta‟sir etuvchi 
omil  bo„lib  xizmat  qiladi.  O„z  navbatida,  transport  turlarini 
joylashtirishga  ta‟sir  etuvchi  omillar  mavjud.  Ko„pgina  transport 
turlariga tabiiy sharoit yetakchi bo„lib, albatta bu transportning turlariga 
bog„liq. Masalan, avtomobil va temir yo„lning joylanishiga asosan relef 
asosiy  rol  uynaydi.  Chunki,  ko„p  hollarda  loyihalanayotgan  yo„lning 
yo„nalishi,  uzunligi,  kengligi,  arzon  –  qimmatligini  relef  sharoiti 
belgilab  beradi.  Shuning  uchun  yo„llarni  loyihalashda  relfning  qiyaligi, 

---

 
 
197 
197 
qanday  tog„  jinslaridan  tashkil  topganligi,    mutloq  balandligi  birinchi 
navbatda  tahlil  qilinadi.  Avtomobil  yo„llarining  qiyaligi  12-15
0
  dan 
oshmasligi lozim.  
Baland va qiyaligi yuqori bo„lgan joylarda yo„llar yer osti tunellari 
orqali  o„tkaziladi.  Masalan,  Toshkent  –  Andijon  avtomobil  yo„lining 
Qamchiq davonida uzunligi 2,5 km li tunell qazilgan. 
Bundan  tashqari,  yo„llarni  o„tkazilishida  surilmalar,  sellar,  qor 
ko„chkilari, daryo toshqinlari ham hisobga olinadi. 
Mamlakatimiz  hududining  70  foizi  tekislikdan  iborat  ekanligini 
hisobga olsak, quruqlik transport turlarini rivojlantirish istiqbollari keng 
ekanligini  anglash  mumkin.  Ayniqsa,  “Buyuk  Ipak  yo„li”  doirasida 
amalga oshirilayotgan transport tarmoqlarini rivojlantirish, yangi yo„llar 
ochish  loyihalari  tahsinga,  sazovar.  Umuman  olganda  transport 
tarmoqlarini  rivojlanishiga  nafaqat  tabiiy  sharoit,  balkim  mamlakat 
iqtisodiyotini  rivojlanish  darajasi  ham  asosiy  ta‟sir  etuvchi  omillardan 
hisoblanadi.