1- mavzu: Iqtisodiy geografiya fanining

   
     
 
12-mavzu: O„ZBEKISTON RESPUBLIKASI AHOLISI VA 
MEHNAT  RESURSLARI 
 
                              Reja: 
 
1.
 
Aholi soni, zichligi va joylanish xususiyatlari. 
2.
 
Aholining tabiiy o„sishi va migratsiyasi. 
3.
 
Aholini tarkibiy tuzilishi. 
4.
 
Shahar va qishloq aholisi. 

---

 
146 
5.
 
Mehnat resurslari va ulardan foydalanish. 
 
1. 
Aholi  soni,  zichligi  va  joylanish  xususiyatlari.
  O„zbekiston 
Respublikasi  aholi  soniga  ko„ra  dunyodagi  o„rta  darajadagi  mamlakat 
hisoblanadi.  Uning  aholisi,  1  yanvar  2002  yil  ma‟lumotlari  bo„yicha 
25,1 mln. kishini tashkil etadi. 
Respublika,  aholisi  turli  davrlarda  har  xil  suratlar  bilan  o„sib 
borgan.  Masalan,  1897  yil,  ya‟ni  o„sha  yilda  o„tkazilgan  birinchi 
Umumrossiya aholi ruyxatga ko„ra,  hozirgi O„zbekiston hududida 3948 
ming  kishi  yashagan.  1913  yilda  u  4331  ming  kishini  tashkil  qilgan. 
Birinchi  Butun  ittifoq,  aholi  ruyxati  (1926)  esa  bu  yerda  4620  ming 
kishini qayd etgan. 
Ikkinchi  jahon  urushi  arafasida,  ya‟ni  1939  yilda  O„zbekiston 
aholisi  6347  ming  kishidan  iborat  bo„lgan  va  u  keyingi  1959  yil  aholi 
ruyxatiga  ko„ra  8119  ming  kishiga  yetgan.  Sobiq  Ittifoqda  o„tkazilgan 
so„nggi  aholi  ro„yxati  O„zbekistonda  19780  ming  kishini  qayd  qilgan. 
Mamlakat  aholi  sonining  keyingi  yillardagi  o„zgarib  borishi  jadvalda 
keltirilgan. 
Aholi  salmog„iga  ko„ra  Samarqand  viloyati  birinchi,  Farg„ona-
ikkinchi  va  Toshkent  viloyati  uchinchi  o„rinda  turadi.  Demografik 
salohiyatning eng past miqdori Navoiy va Sirdaryo viloyatlarida. 
Respublika 
hududining 
tabiiy 
sharoiti, 
ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanish  imkoniyatlarining  turli-tumanligi  aholi  joylashuviga  ham 
ta‟sir  qiladi.  Mamlakat  bo„yicha  aholi  joylashuvining  o„rtacha  zichligi 
1km
2
  ga  55,4  kishidan  iborat  bo„lgan  holda  u  Navoiy  viloyatidagi  7,1 
kishidan, Andijon viloyatidagi 515,6 kishigacha farq qiladi (bu boradagi 
ichki tafovut 70 martadan ziyod). 
Tarixan  aholi  mamlakatimizning  sug„oriladigan  voha  va 
vodiylarida  zich  joylashgan.  Chunonchi,  bu  ko„rsatkich  Farg„ona, 
Namangan,  Xorazm  vilotyalarida  ham  ancha  yuqori,  Qoraqalpog„iston 
Respublikasi  hamda  Navoiy  viloyati  mamlakat  hududining  61,9  foizini 
tashkil qilsada, bu yerda  mamlakat aholisining atiga 9,3 foizi yashaydi, 
shu  bois,  aynan  shu  ikki  ma‟muriy  birlik  respublika  aholisi 
joylashuvining o„rtacha ko„rsatkichiga jiddiy ta‟sir etadi. 
Mirzacho„l  va  Qarshi  cho„li,  Jizzax  va  Sherobod  cho„llarining 
o„zlashtirilishi,  ma‟dan  konlarini  ishga  tushirish  evaziga  yangi  sanoat 
markazlarining  barpo  qilinishi  oqibatida  o„nlab  yangi  shahar  va 
shaharchalar  bunyod  qilindi.  Natijada  aholining  mamlakat  regionlarida 
joylashuvida  katta o„zgarishlar yuz berdi, shahar va qishloq aholisining 

---

 
147 
nisbati  hamda  aholining  hududiy  joylashuvida  muhim  siljishlar  sodir 
bo„ldi. 
Umuman  olganda  Respublika  aholi  joylashuvi  ko„p  jihatdan 
gidrografik  shaxobchalar-sug„oriladigan  daryo  va  irrigatsiya  inshoatlari 
bilan  belgilanadi.  Respublikada  aholi  sonining  ko„payishi  natijasida 
yangidan yangi manzilgohlari vujudga kelmoqda, buning natijasida aholi 
zichligidagi katta tafovutlar qisqarib bormoqda.