1 – мавзу “Цивилизация” тушунчаси. Унинг таърифи ва ўзига хос сифатлари. Дастлабки цивилизацияларнинг шаклланиши

2-саволнинг баёни: 
М.а.ХХ-XVIII асрларда Кичик Осиёдаги Неса (Каниш), Бурусхан, 
Куссар ва Хаттуси каби шаҳарларни ўз ичига олган сиёсий бирлашмалар 

---

вужудга кела бошлайди. Кичик Осиёнинг бу сиёсий бирлашмаларининг илк 
бирлашуви эрамиздан аввалги XVIII асрнинг биринчи ярмида юз беради.
Қадимги Хетт давлатида уруғ-жамоа қолдиқлари ҳали кучли бўлган. 
Хетт подшолари ўз ҳокимиятларини халқ кенгашларига таяниб амалга 
оширганлар. Қурол кўтаришга қобилиятли бўлган барча эркаклар подшо 
чиқарадиган «панкус» деб аталадиган йиғилишга мунтазам иштирок 
этганлар. Зодагонлар давлат бошқарувда фаол қатнашиб, ўзларини кучли 
таянчи бўлган зодагонлар кенгаши (Тулия) орқали халқ йиғинига бошчилик
қилганлар.
Хетт давлатининг ҳукмдорлари мамлакатни бирлаштириб, истилочилик
юришлари олиб борадилар ва давлат чегараларини “денгиздан-денгизгача” 
кенгайтирадилар. Пойтахт хеттларнинг собиқ бош маркази Хаттусига 
кўчирилгач кейин давлат расмий равишда “Хатти”, замонавий фанда “Хетт” 
деб атала бошланди. 
М.а. XVIII- ХВИ асрлар қадимги Хетт подшолиги даври деб аталади. 
Хетт давлатининг тушкунлик даври бўлган м.а. ХВ аср ўрта Хетт подшолиги 
даври деб ном олди. М.а. ХIV аср бошларида Олд Осиёда Миср, касситлар 
Бобили ва Митанни давлатлари заифлашиб, халқаро муносабатларда Хетт
давлатининг кучайиши учун қулай шарт-шароит туғилади. Янги Хет 
подшолиги даври саналган м.а. ХIV -ХII асрларда ушбу давлат яна юксалди.
Хеттлар хўжалигининг асоси деҳқончилик, чорвачиликнинг қўйчилик 
соҳаси бўлган. Деҳқончиликда сунъий суғориш сезиларли бўлмаган. 
Ҳунармандчиликнинг 
тараққиёти 
тўғрисида 
қонунлар 
ва 
бошқа
ҳужжатларда темирчи, кулол, дурадгор ва тикувчи касблари тилга олинади. 
Меҳнат қуроллари ва ҳарбий аслаҳалар ишлаб чиқариш учун асосий хом 
ашё дастлаб мис, кейинчалик қалай эди. Темирдан фақат диний маросимлар 
учун ҳайкалча ва бошқа буюмлар ясашда оз миқдорда фойдаланилган. Хетт 
давлатида подшо оиласи ва подшо бош кохин сифатида жуда катта миқдорда 
ерга эгалик қилган. Подшо ва ибодатхона ерларида ишловчилар ўз ерларига 
беркитиб қўйилиб, турли солиқ ва мажбуриятларни ўтаганлар. 
Хетт жамиятида барча аҳоли икки гуруҳга бўлинган. Солиқ тўловлари 
ва бошқа мажбуриятларни ўтовчи (подшо, ибодатхона эки хусусий шахс 
фойдасига) кишилар эркин бўлмаган мавқега эга бўлиб, камситилганлар. 
Тўла маънода эркин кишилар деб зодагонлар, амалдорлар, коҳинлар ва катта
ер эгалари ҳисобланганлар. Хетт давлати босиб олган ҳудудларни 
бошқармаган, фақат улардан хирож олиш билан чеклаган.