|
Тугалланиш босқичи. Бу гуруҳ ривожланишининг якуний босқичи бўлиб, лойиҳа устида олиб борилган фаолият тугайди, гуруҳнинг малакали мутахассислари тарқалишади ёки янги жамоа ташкил топади.
Психологларнинг фикрича, агар жамоа бирон босқичдан узил-кесил шаклланиб ўтмаган бўлса, бу шаклланмаганлик жамоани доим безовта қилиб туради. Гуруҳнинг самарали фаолияти кўп жиҳатдан мазкур босқичларда амалга ошиши лозим бўлган гуруҳий динамикага оид вазифаларнинг қанчалик тўла-тўкис адо этилганлигига боғлиқ.
6 – MAVZU: IJTIMOIY GURUHLAMI BOSHQARISH
6.1. Гуруҳ бошқарув имконияти сифатида
Раҳбар ўз фаолиятида ходимларни ташкилот мақсади сари йўллар экан, у турли услуб ва имкониятлардан фойдаланади. Шундай имкониятлардан бири, меҳнат жамоасидир. Хўш, раҳбар гуруҳ имкониятларидан қандай фойдаланиши мумкин? Бу борада тадқиқотчилар учта асосий йўналишни тавсия этадилар: 1) жамоа таъсирида ходимни бўйсунишга ундаш; 2) жамоани жалб этиш орқали гуруҳий қарор қабул қилиш; 3) жамоада рақобат ва ҳамкорликни ташкил этиш. Мана шу уч йўналиш раҳбарликни янада самарали олиб бориш омилларидандир. Юқорида санаб ўтилган йўналишлардан қарор қабул қилишга оид фикрлар алоҳида бўлимда баён этилади.
Қуйида таъкидланган икки услуб ҳақида тўхталиб ўтамиз. Бўйсундириш. Кўпчилик раҳбарлар ходимни ташкилот мақсад ва манфаатларига бўйсундиришга, жамоадаги муносабатларни такомиллаштириш орқали эришадилар. Бунда раҳбар одатда илтимос, тушунтириш, маслаҳат, буйруқ каби услублардан фойдаланади. Лекин, ходимни бўйсундиришнинг энг самарали услубларидан бири, гуруҳ ёрдамидан фойдаланишдир. Хўш, бундай натижага жамоа ёрдамида қандай эришилади? Ҳар қандай жамоада гуруҳий нормалар мавжуд бўлиб, улар гуруҳ аъзосининг хулқини умумий манфаатлар билан уйғунлаштириб туради ва мақсадга эришиш борасида ишонч уйғотади. Гуруҳ ҳар бир ходимни бошқалар сингари фикрлашга, ҳис этишга ва ҳаракат қилишга ундовчи кучга эга (ҳатто, шундай дейиш ҳам мумкинки, ходим ўз шахсий манфаатларидан воз кечиб жамоа мақсадига бўйсунади). Ходимнинг бўйсуниш даражаси мавжуд вазиятга ва унинг шахсий хислатига боғлиқ.
Ходимнинг жамоа ихтиёрига бўйсуниш тажрибасини америкалик психолог Соломон Аш тадқиқотлари асосида эслаш мумкин. Тажрибада иштирок этган колледж талабаларидан бир нечта чизиқлар орасидан тенгларини топиш сўралади. Лекин тажрибанинг бошланишида гуруҳни чалғитиш мақсадида аввалдан тайёрланган талабалар доскага чиқиб, нотўғри жавоб беришган. Кейинчалик, талабаларнинг 37% и «ёлғон» жавоблар тақдимотига берилиб, нотўғри жавобни «тўғри» деб танлаганлар.1 Бундай тажриба гуруҳ фаолиятига унинг аъзолари нақадар кучли таъсир этишини кўрсатади. Сиёсий баҳолаш, маъмурият фикри, компания нуфузи каби мураккаб вазиятни тарғиб этишда бу кўрсаткич янада ошиши мумкин. Бу жараёнда корхона ходими гуруҳда нима бўлаётганини кўриб туради ва гуруҳий хулқ нормаларига бўйсунишга мажбур. Шахсдаги ўзгаришлар нафақат у ёки бу хатти-ҳаракат, балки, фикрлаш, ҳис этиш ва ҳатто, эътиқод соҳасида ҳам юз бериши мумкин.
Гуруҳнинг ўз аъзосига таъсирчанлиги қатор омилларга боғлиқ. Хусусан, агар киши муҳокама этилаётган масала ҳақида қанчалик кам маълумотга эга бўлса, у гуруҳ таъсирига шунчалик берилади. Гуруҳ қанчалик катта бўлса ёки аҳил бўлса, шунингдек, ушбу жамоа қанчалик нуфузли бўлса, унинг аъзоси унга шунчалик бўйсунади.
Ҳамкорлик ва рақобат. Ходим жамоада ишлар экан, кўп ҳолларда ўз хатти-ҳаракатини бошқалар билан мувофиқлаштириб боради ва бу жараён рақобат ёки ҳамкорлик тарзида ўтади. Ҳамкорлик ва рақобат қарама-қарши шакл касб этиб, маҳсулот кўрсаткичларида қисман яқин келсалар-да, ходимнинг ўз ишидан қониқиши ва маҳсулотнинг сифатида фарқ юзага келади. Ҳамкорлик ходимда, ўз ишидан кўпроқ қониқиш ҳиссини уйғотади, гуруҳ олдидаги вазифани ҳал қилишда унга сидқидиллик бахш этади.
Агар, меҳнат якка тартибда бажарилса, бир ходимнинг фаолияти бошқаларга боғлиқ бўлмаса, у ҳолда рақобатга асосланган муносабатнинг салбий оқибатлари камроқ кузатилади. Аммо, жамоа бир маҳсулот устида гуруҳий тарзда фаолият юритса, бир ходимнинг ишлаш меъёри ва меҳнат сифати, умумий маҳсулотда ўз аксини топса, бунда ҳамкорлик муносабатларини ўрнатиш зарур. Рақобат вазиятида эса бир жамоада ишлаётган ходимлар орасида ким ўзарликдан келиб чиқувчи турли ғирромлик ва ёлғон каби салбий ҳодисалар кўзга ташланади. Ходимда ўз ишидан қониқмаслик ва жамоага бегоналик ҳисси уйғонади. Масалан, тажриба тариқасида бир жамоанинг меҳнат фаолияти, бошқаси билан таққосланган ва иш унумдорлигини ошириш керак дейилган бўлса, иккинчи жамоада эса, иш унумдорлиги ички рақобат орқали амалга оширилган ва ходимлар ўртасида мусобақа уюштирилган. Натижада, биринчи гуруҳда меҳнат унумдорлиги кўпроқ бўлган ва ишдан қониқиш ҳисси ҳам, иккинчи жамоага нисбатан афзаллиги аниқланган.
Do'stlaringiz bilan baham: |
