1- maruza Kirish. Ekologiya kursi, vazifasi, maqsadi, tuzilmasi va tarixi, fanni o‘rganish usullari. Tabiatni muhofaza qilishning ilmiy nazariy asoslari. Populyatsiyalar va ekotizimlar ekologiyasi. Reja

.  Yo’nalish  va  tanlash  shakllari.

  Biogeotsenozda  tabiiy  tanlash  kuzatiladi.  Bunda  o‘zaro 

moslashish,  raqobatlardagi  turlar,  tashqi  muh‘itning  noqulay  omillariga  chidamli  tomonga  qarab 

ywnalgan bwladi. Agrotsenozda suniy tanlash etakchi h‘isoblanib, inson tomonidan maksimal h‘osil 

olish uchun ywnaltirilgan bwladi. Agrotsenozlar beqaror h‘amjamoa, ularning barqarorligi va ravnaqi 

inson  faoliyati  bilan  bog‘likdir.  Agar  inson  qaramay  qwysa,  suniy    h‘amjamoa  tabiiy  o‘simliklar 

qoplami  bilan  almashinishi  mumkin,  masalan,  qarovsiz  yaylovlarda  evvoyi  o‘simliklar  (dag‘al, 

tikonli, to‘yimsiz) turlari egallaydi. Keyinchallik butunlay tabiiy yaylovlardagi o‘simlik turlari tarkibi 

shakllanadi. 

Ekotizim 

Wyomingdagi  Yellowstone 

  Milliy  bog‘iga  tashrif    buyurib    siz  u  yerda  xuddi  ikki  shakldagi 

bir xil dasht manzarani ko‘rishingiz mumkin. Bizda o‘tli dashtda bizonga ergashgan qushlar  uning  

atrofidagi  kasallik  tarqatuvchi  chigirtkalarni  tutadi.  Bu  manzara  dasht  hududini  bir  qismidir. 

Ekotizim  barcha  turdagi  organizmlar    yashaydigan    hudud,  shuningdek  uning  ichiga  hayot  mavjud 

bo‘lmagan  hududlar  ham kiradi.  O‘simliklar, bizon, qushlar va hashoratlar,  shu  dasht  ekotizimida 

birgalikda  yashaydi.    Suv,    harorat,    quyosh  nuri,      havo,      tuproq  dasht    ekotizimining  jonsiz  

omillaridir. 

 Ekologik suksessiya  

Agar uyingizdagi maysalar umuman o‘rilmasa nima bo‘lgan bo‘lar edi? Maysalar uzun bo‘lib 

ketar  edi  va  tez  orada  yaylov  kabi  ko‘rinishga  ega  bo‘lar  edi.  Keyinchalik  hududga  hayvon  yoki 

shamol  orqali  kelib  qolgan  urug‘lardan  o‘simliklar  o‘sa  boshlaydi.  Keyin  esa  daraxtlar  unib  chiqa 

boshlaydi. Aslida esa 20 yilda biror marta bo‘lsa ham mayzalar o‘to‘rish mashinasida o‘rilgan deb 

aytish  qiyin.  Ekologlar  sizning  maysazoringiz  qaysi  eko  tizim  turiga  kirishi  haqida  aytib  bera 

olishadi.  Agar  bu  o‘rmon  bo‘lganda  edi,  ular  sizga  bu  yerda  o‘sayotgan  daraxtlar  turi  hamda  ular 

o‘sishi uchun qancha vaqt talab qilishi haqida oldindan aytib bera olishar edi. Hududda yashaydigan 

turlardagi  bosqichma  –bosqich  sodir  bo‘ladigan  o‘zgarishlar  ularning  uzluksizligi  normalligini 

bildiradi.  Ketma-ketlik dunyo bo‘ylab turli joylarda turlicha sodir bo‘ladi.  

 Asosiy suksessiya. 

Lava  vulqonlar  og‘zidan  otiladi  va  u  yo‘lida  uchragan  hamma  narsalarni  yo‘q  qila  oladigan 

darajada juda qaynoq. U sovigandan so‘ng esa toshdan iborat bo‘lgan yerning bir shakliga kiradi. Bir 

kun  kelib  bu  yerlar  o‘rmon  yoki  maysazorga  aylanishini  tasavvur  qilish  qiyin.  Bu   jarayon  dastlab 

asosiy  ketma-ketlik  deb  nomlangan  o‘simlik  mavjud  bo‘lmagan  joylardan  boshlanadi.  Bu  jarayon 

uchib kelgan lishayniklar bilan birga boshlanadi. Bu turlar doimiy turlar deb ataladi qaysiki bir joyda 

doim yashovchi turlardir. Ular qurg‘ochilikdan, yuqori haroratdan, sovuqdan va noqulay sharoitdan 

jon saqlab qolishadi va tez-tez tuproqqa aylanishadi.