1 – лабораторияиши 1

 
ТШ 
 
АТС 
Т
А
ТА 
ТА 
ТА 

---

киритилиб, кросс усканаси билан тугайди. Кроссда АТС усканалари ва 
техник эксплуатация ишларини бажарувчи кишиларни ҳавфли ток ва 
кучланишдан муҳофазалашни ҳимоялаш платалари бажаради, шунингдек, 
муҳофазалаш охирлаш усканаларининг ҳимоялаш платаларига магистрал 
кабелларнинг ток ўтказувчи симлари қалайлаб уланади. 
Ҳимоялаш платалари аналог ва рақамли АТСлар учун турли хил 
тузилишга эга. Аналогли телефон тармоқларда сиғими 25

2 бўлган 
муҳофазалаш платалари қўлланади. Муҳофазалаш платаси контакт 
пружиналар асосидан (корпусидан) ташкил топган бўлиб, унда кўмир 
разрядниклар (ҳавфли кучланишдан ҳимоя этиш учун) ва термик ғалтаклар 
(ТК-термическая катушка) (ҳавфли токлардан муҳофазалаш учун) 
жойлашган ва улар сақлагич вазифасини бажарадиган элементлардир. 
Сиғими 25

2 бўлган тўртта дона муҳофазалаш платаси бирлаштирилиб,
сиғими 100

2 бўлган муҳофазалаш полосасини (қаторини) ташкил этади. 
Муҳофазалаш полосаларининг тартиб рақами (нол) рақамидан бошланади ва 
унинг ён томонида станция тарафидаги контакт пружиналарнинг 
штифтларига ТСВ туридаги кабеллар, линия тарафидаги штифларга эса ТПП 
туридаги кабеллар пайвандлаб уланади. 3.5-расмда ПЗ-25

2 туридаги 
муҳофазалаш полосасининг кўриниши ва унинг элементлари кўрсатилган. 
Ҳозирги замон рақамли АТС ларда «KRONE» фирмаси томонидан 
ишлаб чиқарилган муҳофазалаш платалари кенг қўлланмоқда. Бу фирма 
томонидан ишлаб чиқарилган F30036-V771-A*-200 туридаги муҳофазалаш 
полосасини тузилишини кўриб чиқамиз. Бу полоса 25 дона платадан иборат 
бўлиб, ҳар бир плата саккиз жуфт магистрал кабелларни киритиб улашга 
мўжалланган. Ҳар бир плата LSA-1 контактлари билан жиҳозланган бўлиб, 
улар пластмасса изоляцияли мис ўтказгичларни киритиб улаш учун 
мўлжалланган. 
3.5-расм ПЗ-25

2 туридаги муҳофазалаш платаси. 
1-корпус, 2-контакт пружиналари, 3-разрядниклар, 
49 

---

4-сақлагичлар. 
Ҳозирги замон рақамли АТС ларда «KRONE» фирмаси томонидан 
ишлаб чиқарилган муҳофазалаш платалари кенг қўлланмоқда. Бу фирма 
томонидан ишлаб чиқарилган F30036-V771-A*-200 туридаги муҳофазалаш 
полосасини тузилишини кўриб чиқамиз. Бу полоса 25 дона платадан иборат 
бўлиб, ҳар бир плата саккиз жуфт магистрал кабелларни киритиб улашга 
мўжалланган. Ҳар бир плата LSA-1 контактлари билан жиҳозланган бўлиб, 
улар пластмасса изоляцияли мис ўтказгичларни киритиб улаш учун 
мўлжалланган. Муҳофазалаш полосасининг габарит ўлчамлари 140

90

310 
мм. Муҳофазалаш усканалари бўлмиш (разрядник) ва сақлагичлар блок 
тузилишда бўлиб, унга муҳофазалаш элементлари жойлаштирилади. 
Муҳофазалаш полосасининг ташқи кўриниши 3.11-расмда кўрсатилган. 
Маҳаллий тармоқларда қўлланувчи ШР туридаги тақсимлагич 
шкафлари БКТ туридаги бокслари билан жихозланиб ва бир қанча 
ўтказгичлар кроссировкаси улагич симлари пакетидан иборатдир. Шкаф 
ичига ўрнатилган бокслар магистрал ва тақсимлаш кабелларининг охирлаш 
усканаси ҳисобланади. Бу бокслардаги магистрал ва тақсимлаш 
жуфтликларини бир-бири билан улаш (кроссиривка қилиш) учун 
кроссировка симлари қўлланади.
ШРП - (шкаф распределительный предназначен для установки внутри 
зданий) бино ичида ўрнатиш учун кўлланувчи тақсимлаш шкафи. 
Тақсимлаш шкафларининг турли хил русумлари ва уларнинг техник 
тафсилотлари 3.1.-жадвалда келтирилган. 3.6.- расмда турли хил русумдаги 
тақсимлаш шкафлари ичида телефон боксларини жойланиши ва телефон 
боксларнинг тартиб бўйича рақамланиши кўрсатилган. 
3.6-расм. Тақсимлаш шкафида телефон боксларнинг жойланиши. 
Шкаф ичидаги магистрал ва тақсимлаш телефон боксларидаги 
жуфтликларни бир-бири билан улаш учун ПКСВ-2 (провод кроссировочный 
с поливинилхлоридной изоляцией)-кроссировка учун қўлланувчи бир 
51 

---

жуфтлик, изоляцияси поливинилхлоридли симлар билан уланади. Шкаф 
ичидаги боксларни бир-бири билан улашда кроссировка симларини минимал 
равишда ишлатиш ва бу симлар, иложи борича, қисқа йўл орқали ётқизилиб,
симлар бир-бири билан камроқ кесиши лозим. Лойиҳалаштириш жараёнида 
ШРП туридаги шкафлардан фойдаланиш зарур, чунки бу турдаги шкафлар 
тузилиши бўйича содда ва арзондир. Бино ичида ўрнатилган шкафлар 
ичидаги кабеллар ва арматураларга ташқи атмосфера таъсири камроқ бўлади. 
Шкаф сиғими танлашда алоқа тармоғини келажакдаги ривожланиш 
ҳисоблари ва кенгайишига қараб, кейинчалик демонтаж ишларини 
қилмаслик зарурдир. 
Тақсимлаш шкафини тўлдиришда иложи борича оптимал равишда 
тўлдириш керак, яъни шкаф хизматидан фойдаланувчи абонентлар тўлиқ 
бўлиб, алоқа тармоғи эксплуатацияси учун заҳира линиялар бўлиши керак. 
Тақсимлаш шкафларни магистрал жуфтликлар билан тўлдириш 3.1–жадвалда 
келтирилган қийматлардан ошиқ бўлмаслиги керак. 
Тақсимланиш шкафлари
3.1–жадвал. 
Шкаф 
русуми 
Максимал сони 
Шкаф 
ўрнатиладиган 
жой. 
БКТ-
100

2 
бокслари 
Жуфтликлар 
Жами 
Магистрал 
ШР-1200

2 
12 
1200 
500 
Бино 
ташқарисида 
ШР-600

2 
6 
600 
250 
Бино 
ташқарисида 
ШРП-1200

2 
12 
1200 
500 
Бино ичида 
ШР-600

2 
6 
600 
250 
Бино ичида 
ШРП-300

2 
3 
300 
130 
Бино ичида 
ШРП-150

2 
БКТ-
50

2 дан 
3та дона 
150 
70 
Бино ичида 
Ҳар бир даха ва микрорайонларда ташкил қилинадиган тақсимлаш ва 
шкаф районларидаги, шкафлар сони ва шкаф сиғимини танлови линия кабел 
иншоотларининг йўриқномаси асосида олиб борилади. 
Тақсимлаш шкафларининг танланган сиғими ичига бокслар 
жойлаштирилиб ва шкаф ичи тўлдирилгандан сўнг тақсимлаш шкафларига 
тартиб рақами берилади. Тақсимлаш шкафларининг тартиб рақамланиши 
АТСга яқин жойлашган шкафдан бошланиб ҳар бир магистрал кабели билан 
кетма-кет равишда рақамланади. Магистрал кабеллар киритилган тақсимлаш 
шкафининг тартиб рақами қўйилганидан сўнг, кейинги ўрнатилган 

---

тақсимлаш шкафининг тартиб рақами соат стрелкаси йўналиши бўйича олиб 
борилади. 
Тақсимлаш шкафининг тартиб рақами «Р» (распределительный) ҳарфи 
билан бошланиб, ундан сўнг шкафга хизмат кўрсатувчи АТС рақами ва 
шкафнинг тартиб рақами билан белгиланади. Мисол учун Р-135-41 
индекси билан белгиланган тақсимлаш шкафи 135 АТСга таълуқли бўлиб, 
тақсимлаш шкафининг тартиб рақами 41 бўлганлигини билдиради. 
БКТ–телефон кабелининг бокси шаҳар телефон тармоқларидаги 
абонент линияларининг магистрал ва тақсимлаш кабелларининг охирлаш 
усканаси бўлиб, улар тақсимлаш шкафида ўрнатилади(3.7-расм). 
БКТ туридаги бокслар қуйидагича русумланадилар: БКТ-100

2; БКТ-
50

2; БКТ-30

2; БКТ-20

2. Бундай боксларнинг сиғими 100, 50, 30, 20 
жуфтликдан иборатдир,
БКТ туридаги бокслар қуйидаги элементлардан ташкил топади: 
кабелларни киргизиш втулкаси ва плинтларнинг штифтига пайвандланадиган 
жой учун қопқоқ; плинтлар ва қопқоқ тагида жойлашадиган қистирма; 
тартиб рақами ёзилган планка ва винтлар. Боксларни кабел билан улаш 
жараёни зарядка деб аталади, бу иш жараёни учун ТП ёки ТГ туридаги 
кабелларнинг 100, 50, 30, 20 ва 10 жуфтликлари қўлланади. 
Шкаф ичида ўрнатилган магистрал боксларнинг тартиб рақами, 
кроссда жойлашган муҳофазалаш полосаларига киритиб тақсимлагич 
пружиналарига уланган магистрал кабелларнинг тартиб рақами билан кетма 
кет равишда рақамланади. Тақсимлагич бокслари эса шкафда ўрнатилган жой 
рақами билан рақамланади. 
Ҳозирги пайтда алоқа усканалари ишлаб чиқарувчи корхоналар 
томонидан пластмасса корпусли (асосли) БКТП туридаги бокслар ишлаб 
чиқарилмоқда. Бундай боксларнинг сиғими ҳудди БКТ туридаги бокслар 
сингаридир, боксларнинг конструктив тузилиши иккита металл стержендан 
(ўзакдан) иборат бўлиб, бу ўзакга ўнта плинт ўрнатилади. Бу турдаги 
боксларда ҳисоб паст томондан бошланади. 
Тақсимлаш участкасининг бир томони тақсимлаш шкафида ўрнатилган 
тақсимлаш бокси билан бошланса, иккинчи томони таксимлаш қутичаси 
билан тугайди. Бундан ташқари тақсимлаш қутичалари тўғридан-тўғри 
уланиш зонасидаги магистрал кебелларнинг охирлаш ускунасидир. Унда 
кабелларнинг ток ўтказгич симлари тақсимлаш қутичасининг плинтларини 
штифтларига қалайлаб уланади. Ҳозирги пайтда қўйидаги турдаги 
тақсимлаш қутичалари қўлланмоқда: 
КРТ-10 (коробка распределительная телефонная) телефон тақсимлаш 
қутичаси чўян ёки алюминий аралашмали асосдан иборат бўлиб, 
иситилмайдиган биноларда ёки хоналарда ўрнатилади. 
КРТП-10 (коробка распределительная телефонная в пластмассовом 
корпусе) телефон тақсимлаш қутичаси пластмассали асосда. Бундай 
русумдаги тақсимлаш қутичаси бинолар ёки хоналар ичида ўрнатилади. 
53 

---

Тақсимлаш қутичаси қуйидаги элементлардан ташкил топади (3.8-
расм): корпусдаги 1-ўзи ёпилувчи қопқоқ; 2-кабелларни киритиш втулкаси; 
3-ўн жуфтлик плинт; 4-қистирма; 5-рақамланган планка; 6-винт. 
Пластмасса корпусли тақсимлаш қутичаларини ер билан улаш учун 
клемма, яъни кабел экран симини улаш жойи билан жиҳозланган. 
КРТН-10 (коробка распределительная телефонная для ниш) телефон 
тақсимлаш қутичаси девор токчаларига ўрнатилувчи бу русумдаги қутича 
кўп қаватли биноларнинг қават майдончасидаги электр шит токчасига
ўрнатилади. Бундай қутичалар унча катта бўлмаган ўлчамдан иборат бўлиб, 
пластмасса корпусига жойлашган. Уни вертикал равишда ўрнатиш мумкин, 
чунки бундай ҳолатда ўрнатилган қутичаларни техник эксплуатацияси осон 
бўлади.
Тақсимлаш қутичаларига ТП ёки ТГ туридаги ўн жуфтлик кабеллар 
киргизилиб зарядка қилиш мумкин. 
Ҳар бир тақсимлаш қутичалари ўзининг тартиб рақами билан 
рақамланади. Бу рақамлар тақсимлаш шкафи рақамини, шкаф ичидаги 
тақсимлаш бокс рақамини ва тақсимлаш қутичаси уланган боксдаги плинт 
рақамини билдиради. Мисол учун, тақсимлаш қутичаси КРТ-135–05-29 
рақами билан белгиланган бўлса, у қуйидагича ўқилади: тақсимлаш шкафи 
135; АТС тасаруфидаги бешинчи тақсимлаш шкафи ичига ўрнатилган 
иккинчи тақсимлаш боксининг тўққизинчи плинти билан уланган. 
Телефон станцияга яқин бўлган тақсимлаш қутичалари кичик тартиб 
сонлари билан бошланади (0, 1, 2, 3, ва хоказо), станциядан узоқроқ бўлган 
тақсимлаш қутичалари катта сонли тартиб рақамлари билан белгиланади (9, 
8, 7, 6 ва хоказо).
Тақсимлаш қутичаларининг сони, ўрнатиладиган жойи, тартиб рақами 
ва бу қутича хизмат кўрсатадиган зона масофасининг ҳисоби тақсимлаш 
тармоғи схемаси тайёрланиши жараёнида бажарилади. Тақсимлаш 
қутичасини ўрнатиш жойини танлашда, иложи борича, алоқа линия 
тармоқларига кетадиган сарф–ҳаражатлар минимал бўлиши керак. 
Тақсимлаш қутичасининг хизмат кўрсатиш зонасига кўп қаватли 
биноларнинг қаватлар орасидаги бир майдонча, кўп қаватли бино қаватлари 
ва шу тақсимлаш қутичасига яқин бўлган манзиллар ва хонадонлар киради. 
Битта бино ичига ўрнатилган тақсимлаш қутичаларининг хизмат кўрсатиш 
зонаси, албатта чегараланиши лозим. Тақсимлаш участкасида тақсимлаш 
қутичаларидан ташқари кабел яшиклари ҳам кенг қўлланади, улар тақсимлаш 
кабелларини хаво орқали ўтган алоқа линияларига ўтишида ишлатилади.
Тақсимлаш яшиклари қуйидаги русумда ишлаб чиқарилади: ЯКГ-10

2 
ва ЯКГ-20

2 (ящик кабельный городской). Бундай яшиклариниг сиғими 10 
ва 20 жуфтлик. 

---

3.8–расм. Тақсимлаш қутичаси: 
а–ташқи кўриниши; б–плинтдаги жуфтликларнинг 
рақамланиши 
ЯКГ туридаги яшиклар (3.9–расм) кўтарма қопқоқ асосдан ва ҳаво 
орқали ўтган алоқа линиялари симларини киритиш тирқишидан, боксга 
кабелни киритиш тирқишидан, кўмир разрядниклар ва сақлагичлардан, 10

2 
плинтдан, герметик ҳамда маҳкамловчи винтдан ташкил топади. Кабел 
яшикларининг тартиб рақами, худди тақсимлаш қутичаси сингари тартиб 
рақамига эга. 
Ҳозирги пайтда ЯКГ-10

2 туридаги яшик модернизацияланиб, унинг 
ўрнига УКС (устройство кабельное соединительное) кабелларни ҳаво орқали 
ўтган алоқа линияларга ўтказиш усканаси, яъни УКС-10

2-ўн жуфтлик 
сиғимга эга бўлган ускана ишлаб чиқарилмоқда. УКС-10

2 усканасидаги 
плинт, худди ЯКГ-10

2 яшигининг плинти сингаридир. Бу ускананинг 
корпус ўлчамлари бир мунча камайтирилган. Кабелларни ҳаво орқали ўтган 
алоқа линияларга ўтказиш усканасининг вазифаси худди ЯКГ-10

2 
сингаридир (3.11–расм). Бу усканалардан ташқари УКП (устройство 
оконечныекабельныепереходные) 
кабеллардан 
ҳаво 
орқали 
алоқа 
линияларига ўтиш охирлаш усканаси, яъни УКП-10

2 ва УКП-20

2 
(3.10–расм) қўлланмоқда. 
55 

---

3.9–расм. ЯКГ туридаги яшик: 
а–ташқи кўриниши; б–ЯКГ-10 да жуфтликларни тартиб бўйича 
рақамланиши; в–ЯКГ-20 да жуфтликларни тартиб бўйича рақамланиши. 
УКП– кабелларга ўтиш усканаси металли корпус кўринишда бўлиб, 
корпус ичида разрядник ва сақлагич платаларига эга бўлган бокс 
жойлаштирилган. Кабелларни усканага киритиш учун бокс патрубкасидан 
фойдаланилади ва ҳаво орқали ўтган алоқа линиялари симларини киритиш 
учун корпусда махсус тешик мавжуд. 
Ускана қопқоғини махкамлаш учун иккита қисқич- қулфлардан 
фойдаланилади. Бундан ташқари эксплуатация қиладиган корхона томонидан 
қулф осиш учун қулоқ (ушки) билан таъмиланган. 
УКП усканаси ҳаво орқалиўтган алоқа линияларида ҳосил бўлувчи 
ҳавфли ток ва кучланишдан сақлайди. Бундай ускана телефон 
тармоқларидаги кабелли линияларидан ҳаво орқалиўтган алоқа линияларига 
ўтиш жойларида қўлланади. Ускана очиқ жойда ўрнатилиб, атроф–муҳит 
ҳарорати –60
0
С дан 

45
0
С гача ва 25
0
С ҳароратда 100% нисбий намлик 
бўлган шароитда эксплуатация қилиш мумкин. 

---

 
3.10–расм. УКП-10

2 ва УКП–20

2 усканаси ва ўлчамлари. 
УКП усканаси икки турда ишлаб чиқарилади: УКП-10

2 ва УКП–20х2 
ўн ва йигирма жуфтлик кабеллар уланиб, 380 

220 В кучланишли электр 
тармоқларидан, ҳамда трамвай ва троллейбус тармоқларидан ИР–0.2 учқун 
берувчи разрядниклар ва СН–50-1 сақлагичлар муҳофазалайди.
Магистрал кабел линияларида кабелларнинг охирлаш ускуналари 
вазифасини БМ (междугородный кабельный бокс) туридаги шаҳарларо кабел 
бокслари бажарадилар. Бу бокслар қуйидаги русумда бўлиб: БМ 1-1; БМ 1-2; 
БМ 2-2; БМ 2-3; БМ–2-1; БМГ (герметизированный) герметизацияланган. Бу 
турдаги боксларда биринчи рақам боксларга киритиладиган кабелларнинг 
киритиш (патрубка) сонини, иккинчи рақам боксдаги плинтлар сонини 
билдиради. Бокс асоси (корпуси) чўяндан қуйилган бўлиб, орқа қопқоғи 
ажралувчан, бокс плинтлари пластмассадан иборат бўлиб, уларда чуқурчалар 
мавжуд. Хар бир жуфтлик чуқурчалари орасида юқори частотали алоқалар ва 
жуфтликларни экранлаштириш учун бир-биридан тўсиқ билан ажратилган.
ПМ-10 туридаги плинтнинг сиғими 10

2 бўлиб, улар паст частотали 
кабеллар учун, ПЭ-6 туридаги плинтнинг сиғими 6

2 бўлиб, улар юқори 
частотали кабеллар учун мўлжалланган. Бу боксларнинг ташқи кўриниши 
3.11-расмда келтирилган. 

---