1 – laboratoriya hasharotlarning morfologiyasini o’rganish

Ish tartibi
1. Turli xil gruppaga kiradigan hasharotlar lichinkalarining tuzilishi bilan tanishish. Nazariy qismda ko‘rsatib o‘tilganidek hasharotlarni lichinkalari asosan ikki gruppaga bo‘linadi: nimfa yoki imagosimop — birlamchi lichinkalar va chin yoki ikkilamchi lichinkalar. Birlamchi — imagosimon lichinkalarga chala metamorfozali hasharotlarning lichinkalari, ikkilamchi yoki chin lichinkalarga to‘liq metamorfozali hasharotlarning lichinkalari kiradi. Dastavval birlamchi imagosimon lichinkalar bilan tanishiladi. Buning uchun soat oynalariga bir necha xil chala metamorfozali hasharotlar lichinkalari (suvaraksimonlar, to‘g‘ri qanotlilar, termitlar, pichanxo‘rlar, teng qanotlilar, qandalalar va boshqalar) olib, ular lupa yordamida qarab chiqiladi va imago davriga solishtiriladi. Bunda tashqi tuzilishi voyaga etgan imago davriga o‘xshashligi qayd etiladi. Ayniqsa murakkab ko‘z, mo‘ylov tiplari, og‘iz apparati va yashash muhiti o‘xshash bo‘ladi. Tanasining kichikligi, qanot murtaklari va rivojlanmagan ko‘payish organlari esa farq qilishi ko‘rinadi. Ikkilamchi yoki chin lichinkalar tiplari bilan tanishib chiqiladi. Buning uchun soat oynalariga qo‘sh dumlilar, qo‘ng‘izlar, qo‘sh qanotlilar, kapalaklar, burgalar va boshqa turkum lichinkalarini olib imago davri bilan solishtiring. Bunda siz asosiy farqi— lichinkalarning imagoga mutlaqo o‘xshamasligini ko‘rasiz. CHin lichinkalarni asosan uch tipga: kampodesimon, chuvalchangsimon va qurts i m o n lichinkalar tiplariga birlashtirish mumkin. Kampodesimon lichinkalar bilan tanishib chiqing. Bularga yirtqich hasharotlarning, shu jumladan tugmacha qo‘ng‘izlar, toshqollar va birlamchi qanotsiz hasharotlardan qush dumlilar turkumining lichinkalari kiradi. Bunda tanasi cho‘ziq, yassi formali bo‘lishi, ko‘krak oyoqlarning uzunligi va og‘iz organlarining taraqqiy etganligi hamda ularning oldingi tomonga o‘rnashganligini ko‘rasiz.
2.CHuvalchangsimon lichinkalarga uzunburunlilar, pashshalar va boshqa hasharotlarning lichinkalari kiradi, ularning tuzilishi bilan tanishibchiqing. Bular gavdasi uzun, yumaloq va etli bo‘lib, aniq ajralib turgan bosh qismi hamda ko‘krak oyoqlari bor-yo‘qligiga qarab bir-biridan farq qilinadi, ko‘p qo‘ng‘izlarning lichinkalarida aniq ajralib turgan bosh hamda uch juft ko‘krak oyoqlari bo‘lishini, pashshalar lichinkasida esa bosh qismi va oyoqlarn aniq ajralib turmasligini ko‘rish mumkin.
Qurtsimon tipdagi lichinkalar bilan tanishish uchun kapalaklar, arrakashlar lichinkalarini kuzating. Bular chuvalchangsimon tipdagilarga o‘xshash bo‘lib, ularning gavda bosh qismi aniq ajralganligini, uch juft haqiqiy ko‘krak oyoqlaridan tashqari yana qorin qismida soxta oyoqlari borligi bilan farq qilishini ko‘rasiz.
Birlamchi yoki imagosimon va ikkilamchi yoki chin lichinkalar tiplarining rasmini chizing.
3. Hasharotlarningikkilamchi yoki chin lichinkalarini muhim turkumi va oilalarini aniqlovchi jadval yordamida aniqlab chiqing. CHunki fitofag, ya’ni o‘simlikxo‘r hasharotlarning lichinkalari ko‘pincha zarar etkazish fazasi bo‘lib hisoblanadi. Amalda o‘simliklarni himoya qilishda lichinkalarga qarshi qirish chora- tadbirlari qo‘llaniladi. SHuning uchun ularning muhim turkum va oilalarini aniqlashni o‘rganish juda katta ahamiyatga ega.