1- kurs talabasi Matyakupov Maftunbekning “Paleoekologiya” fanidan

Buxoro viloyati xalk xujaligida foydalanadigan suv sarfi kursatkichlari

Urtacha yillik olinadigan suv mikdori - 5,5 - 6 mlrd/m

Bundan: Amudaredan 3,5 mlrd/m Zarafshon daresidan 0,6-1,5 mlrd/m Er osti manbalaridan kolgan kismi olinadi. Kollektor zaxkashlaridan kolgan kismi olinadi.

Olingan suvning 3,2-3,5 mlrd/ m suo`orish, dexkonchilik sogasiga sarflanadi.

Sanoat ishlab chikarishga:

100 mlnyum - kishlok xujalik korxonalari ta`minotiga

80-100 mln/m -ichimlik maishiy xizmat maksadiga

170-200 mln/m - turli maksadlarga ishlatiladi.

12-20 mln/m suv kayta foydalaniladi.

1,5-1,8 mlrd/m suv dare, kanal, ariklarda yukoladi.

(parlanish, shimilish xisobiga)

2,2-2,5 mlrd/m suv ochik suv xavzalariga kaytadi.

Yillik olinadigan suv mikdori viloyatda urtacha 1 kishiga 470 m ga uning sarfi esa 250-270 m ga kaytarma mikdori 170-190 m tugri keladi.

Sanoat tarmoklarini rivojlanishi, kishlok xujalik ekin maydonlarining, ayniksa sugoriladigan erlarning kengayishi ichimlik (chuchuk) suvga bulgan talabni yanada oshirmokda. Okibatda chikindi okova suvlar mikdorini ortib toza suv manbalarini tobora ifloslanishiga asos buladi.

Bu uz navbatida chuchuk suv resurslarining tabiiy aylanib yurish jaraeniga xam salbiy ta`sir etadi. Shu uchun kundalik xaet suv resurslaridan foydalanishning yangidan-yangi yullarini izlab topish, uning sifatini taxlil kilish yuzasidan kattik nazorat va muxofaza kilishga utishni takozo kiladi. Suv resurslarini ifloslanishidan saklashda va uni kayta tiklashda kuyidagilarni amalga oshirish zarur:

1. Chuchuk suvning sifat me`erlarini ya`ni suvdagi zararli moddalarning yukori kocentraciyasini ishlab chikarish va amalda joriy kilish. Buning uchun Uzbekiston Respublikasining suv va undan foydalanish tugrisida 6 may 1993 yil konuniga kat`iy rioya kilish zarur.

2. Sanoat korxonalarida ilgor texnologiyalarni joriy kilish, iflos okova suv mikdorini kamaytirishga erishish va suvdan foydalanishning (kayta) berk tizimiga (cikliga) utish. Gaz, neft` sanoatida 60-70 % ozik-ovkat sanoatida 30-40% energetikada 50 % aylanma suv ta`minoti tizimiga ega. birgina Almalik ximiya kombinati suvdan aylanma uslubda foydalanish xisobiga xar yili 10 mln/m toza suvni iktisod kilmokda.

3. Suvdan foydalanishning va kayta tiklashning kooperativlashgan ya`ni bir-biriga yakin korxonalarning xamkorlikda foydalanish va iktisod kilish uslubiga utish. Ixtisoslashgan tozalash, zararsizlantirish inshootlaridan foydalanish.

4. Sanoat korxonalarida sovutish ishlarini xavo erdamida sovutish uslubiga utish. Bu uz navbatida respublikamizda sovutish tizimida ishlatiladigan 60-70% toza suvni tejashga olib keladi. Maxsulot ishlab chikarish va etishtirishga sarflanadigan suv mikdorini ilgor texnologiyalar joriy kilish asosida tejash.

Bundan tashkari suvdan foydalanish va okizishning iktisodiy kriteriysini ya`ni xak tulovini joriy kilish maksadga muvofikdir. U paytda Respublikada xalk xujaligiga olinadigan yillik suv mikdori (62-65 km ) tejalib, yillik okova (25 mlrd/m ) mikdori kamayadi, undan kayta foydalanish samaradorligi oshadi. Suvdan notugri foydalanishga chek kuyiladi.

5. Vujudga keladigan okova suvlardan sugorish tizimida (suvning tarkibini, tuprok xususiyatlarini xisobga olib) foydalanish.

Kupgina mamlakatlarda shaxar okova suvlardan sugorilgan erlarda va xashak ekinlarining xosildorligi (oddiy suv bilan sugorilgan erlarga nisbatan) 5-6 marta, chorvachilik okovalari bilan sugorilgan ozuka ekinlarining xosildorligi 4 marta oshadi. Bundan tashkari xar bir gektarga 2-3 ming/m toza suv va bir necha tonna mineral ugit tejaladi. Uzbekistonda iflos okova suvning sutkalik mikdori 4 mln/m . Buxoro viloyatida 200 ming/m ortik

bulib undan sugorish sistemasida deyarli foydalanilmaydi. Yakin kelajakda uning yillik mikdori 6 km ga etadi, agar undan sugorish tizimida foylanilsa 600 ming/ga erni sugorish mumkin.

Chorvachilik korxonalarida vujudga keladigan okovaning (1 m) tarkibida 3 kg azot, 2,5 kg kaliy, 1 kg fosfor buladi. Respublikamiz xududidagi 50 dan ortik parrandachilik korxonalaridan yiliga 7 mln/m chikindi vujudga keladi. Bu toza suv bilan (1:1) eki 1:2 mikdorda kushib sugorilsa em-xashak ekinlarini xosildorligini 15-20% ga oshiradi.