|
(I-yanvar, 2004-y.)
№
|
Ko'rsatkichlar
|
Jami
|
Shundan,
ayollar
|
Ayollar-
ning
umumiy
sonidan
|
|
Iqtisodiy faol aholi: shundan
|
100
|
45,9
|
100
|
1.
|
Iqtisodiyotning asosiy sektorida band bo'lganlar. shundan:
|
68,4
|
44,9
|
67,0
|
1.1
|
Iqtisodiyot tarmoqlarida (yirik va o‘rta biznesda)
|
37,7
|
49,0
|
40,4
|
1.2
|
Kichik korxona, mikrokorxona va fermer xo'jaliklarida band bolganlar
|
10,2
|
35,0
|
7.8
|
1.5
1
|
Yuridik shaxs bo'lmagan patentga (litsenziyaga) ega bo'lgan tadbirkorlar
|
2,9
|
29,0
|
1,8
|
1.4
|
Dehqon xo'jaliklarida band bo'lganlar
|
11,9
|
42,3
|
11,0
|
1.5
|
Boshqa xo'jaiik va tashkilotlarda
|
5,7
|
49,0
|
6,0
|
2
|
Iqtisodiyotning norasmiy sektorida band bo'lganlar
|
28,1
|
47,9
|
29,3
|
3
|
Ishgajoylashishga muhtoj kishilar
|
3,5
|
49,1
|
3,8
|
|
Ja'mi:
|
100
|
100
|
100
|
' Экономика и класс собственников. №4. 2004. 51-bet.
Jan Batist Sey: foyda keltiruvchi har qanday yaratuvchilik qobiliyati bo‘lgan mehnatni unumdor hisoblagan. Bunda faqat fermerning yoki ishchining mehnati emas, balki xizmatchilar mehnati, sartarosh, artist va shunga o‘xshashlar mehnatini ham unumdor hisoblagan. Balerinaning mehnati ham uning fikricha unumdor, chunki u foyda keltirmoqda, uning bahosi bor, qadrlanadi, kishilar bunday xizmat uchun haq to‘lashga rozidirlar.
Hozirgi zamon iqtisodiyot nazariyasi J.B.Seyning qarashlariga asoslanmoqda: o‘z tabiatidan va subyektidan qat’iy nazar har qanday mehnat unumdordir, chunki u kishilar uchun foyda keltirmoqda. Shu bilan bir vaqtda mehnat faqat yaratish jarayoni emas, u og'ir mashaqqatli faoliyat, mehnat qiluvchi xarajatlar ham qiladi, u hordiq chiqarish, dam olish imkoniyatlaridan, o‘yin-kulgidan va h.k.dan voz kechadi.
Mehnatni huquqiy va ijtimoiy sharoitlari kishilik jamiyatining rivojlana borishi bilan mehnat rejimining huquqlarida erkinlik sari evolutsion o'zgarishlar sodir bo‘lib bordi.
0‘uldorlik davrida ishchi gapiruvchi qurol edi, to'laligicha o'z egasiga tegishli edi.
0‘rta asrdagi krepostnoylik davri kishilarni yerga bogiiq qilib qo'ydi va o'z egasiga ishlashga majbur qildi.
Ovro'pada XVIII asrdan boshlab mehnat erkinligi g‘alaba qildi. Mehnat erkinligining farq qiluvchi tomonlari: ish kuchni, uni taklif etuvchiga tegishliligi; ish kuchiga bo'lgan talab va taklifni bozorda shakllanishi; ish kuchi tovar hisoblanadi, va uning bahosi bor.
Biz fikrimizni davom etdirib, insonning mehnat bozoridagi hara- katini nima belgilaydi, bu bozorning xususiyati nimada, ish kuchiga bo‘lgan talab va taklif nimalarga bog‘liq, mehnatning bahosi qanday shakllanadi? - degan savollarga javob berishga harakat qilamiz.
Mehnat bozoridagi talab takomillashgan raqobat bozorida tad- birkorlar yollaydigan ishchi va xizmatchilar soni — ish haqining miqdori (W) va mehnatning (qiymat birligidagi) pirovard mahsuli yoki unumdorligi ko‘rsatkichlari bilan aniqlanadi.
Yollangan ishchilar sonini oshirib borishimiz bilan pirovard mehnat mahsuli kamayib boradi (Bu yerda daromadni kamayib borish qonunini eslab ko‘rishimiz mumkin).
Quyidagi chizma mehnatga boMgan talabni nisbiy xarakterda ekanligini ko‘rsatadi, chunki mehnatning pirovard unumdorligi kamayib borishi qonunini ko‘rsatmoqda.
Uning ma’nosi shundaki, ftrma yollangan ishchilar sonini ko‘- paytirib, ulardan zarar ko‘rgan, shuning uchun ular mehnatiga kam haq to‘lagan.
L
55-chizma. Mehnatga bo‘lgan talab egri chizig'i.
Bu chizma belgilangan ish haqi miqyosida (masalan WA) firmada ish bilan band bo'lgan xodimlar soni (LA) shunday bo'ladiki, bunda ish haqi miqdori mehnat unumdorligining pirovard miqdoriga teng boLlib qolganligini ko‘rsatadi.
Ish haqi va uni oshirib borishning ijobiy va salbiy samarasi
Aholi turmush darajasi deganda, aholining zaruriy moddiy va nomoddiy ne’matlar hamda xizmatlar bilan ta’minlanganlik darajasi, uiarni iste’mol qilish darajasi tushuniladi.
Turmush darajasini ifodalovchi ko'rsatkichlar turli-tuman bo'lib, turrrtush darajasi konsepsiyasi bilan uzviy bog‘liq.
Aholining tadbirkorlik va xususiy mehnat faoliyati sohasida ishlash- dan olayotgan daromadlari ortayotganligi tamoyiliga ijobiy baho bergan holda, ish haqining rag‘batlantiruvchilik roli pasayib bora- yotganligi tamoyiligini ham qayd qilish kerak. Bu esa aholini soliqqa tortilishidan bekitiqcha ikkinchi va uchinchi daromad manbalarini qidirib topishga undaydi.
Bundan tashqari, ish haqining unumsiz darajasi ishlab chiqa- ruvchilar mehnatini, ijodiy mehnatni rag‘batlantirmaydi va uning sifati tobora pastlashishiga olib keladi. Ta’lim va sog'liqni saqlash sohasida o‘rtacha ish haqi darajasining pastligi ayniqsa tashvishlanarlidir, zero bu hoi ta’lim muassasalarida o‘qitish-oTgatishning va davlat shifo- xonalarida davolash sifatining pastligiga sabab boiadi.
Aholi daromadlari — bu aholi yoki uning oila a’zolari tomonidan ma’lum davr ichida olingan yoki ishlab chiqarilgan pul va natural mablag‘Iar yig‘indisidir.
Daromad miqdori aholining talab va ehtiyojlari darajasi va tarkibini belgilaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
