0‘zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi erkin Egamberdiyev mikroiqtisodiyot

Yuqoridagi fikrlardan xulosa qilinadigan bo‘lsa, o'rganilayotgan hodisalar tasodifiy, vaqtinchalik va hozircha ahamiyati bo‘lmagan xususiyatlardan (omillardan) tozalanadi, ular hisobga olinmaydi. Masalaning mohiyatini ifodalovchi jarayonlar umumlashtirib, tartibga solinadi. Bunday o‘rganish usulini ilmiy abstraksiya usuli deb ataladi. Shu usul yordamida yuzaga chiqarilgan qonuniyatlarni amaliyotda qo'llash, faqat bir kishini yoki firmaning xatti-harakatini emas, balki aniq bir sharoitdagi har qanday subyektlarning xatti-harakatlarini ko'rsatadi. Bunday xatti-harakatlarni turlicha vaqtlarda (kun, oy, yil) kuzatish va turlicha natijalar olish mum kin. Bunda statistik usullardan, dinamik qatorlarni tahlil qilish usullaridan foydalanilgan bo'ladi. Bunday usulda olingan axborotlar vaqt omilini ifoda etadi.

«Deduktiv» yoki «Gipotetik» usulda iqtisodchi o‘z vazifasini nazariyadan boshlab hal etadi, dalillarga murojaat qilgandan keyin shu nazariyani tekshiradi, amaliyotda sinab ko'riladi yoki undan voz kechadi. Deduksiya va induksiya bir-biriga zid usullar emas, vaholanki, kuzatishlarni olib borishdagi bir-birini to‘ldiruvchi usuldir. Mikro- iqtisodiy tahlil aniq iqtisodiy bo'g'inlar - xo‘jaliklar, ishlab chiqa- rishlar (sex, uchastka, ish joylari) bilan ish ko'radi, ularni har binning harakatini maydalab, sinchkovlik bilan o'rganadi.

Demak, iqtisodchilar tasodifty kuzatishlar, fikrlash natijasida kelingan umumiy xulosalar, ma’lum ma’noga ega bo‘lgan mushoha- dalar yoki intuitsiyalarga asoslanib, awal tekshirib, sinab ko'rilmagan qoidalar, prinsplarni yaratadilar yoki shakllantiradilar. Bunday fikrlash mahsuli GIPOTEZA deb yuritiladi. Masalan, ular «Kabinet, idora sharoitidagi fikrlash»ga asoslanib, iste’molchilar mahsulotlarni bahosi yuqori bo'lganda emas, bahosi past bo'lganda ko'p miqdorda xarid qilishlari maqsadga muvofiqdir, deb taxmin qilishlari mumkin.

Masalan, iqtisodiy nazariyalar abstrakt bo'lganligi uchun, haqiqiy voqelikning hamnia tomonini ko'rsatmasa ham amaliy ahamiyatga egadir.

Prinsip va nazariyalar iqtisodiy tahlil qilishning pirovard mahsulidir. Tamoyil va nazariyalar esa faktlarni to'plash, ularni bir-biriga bog'lash hamda yakunlash bo‘yicha tartib-qoidalardir.

Nazariya faktlarsiz behuda, faktlar nazariyasiz ma’nosiz bo'lishi mumkin, lekin faktlar vaqt o'tishi bilan o'zgaradi. Shuning uchun ularning to'g'riligi, o‘z navbatida ilgari qabul qilingan tamoyil va nazariyalarning iqtisodiy shart-sharoitlarining o'zgarishga qarab to'g'riligini tekshirish lozim bo'ladi.

Turli xil iqtisodiy jarayonlarni bog'liqligini yuzaga chiqarish uchun funksional tahlil usuli ishlatiladi. Korxona mahsulotining bahosini bozorda tushib ketishini, uning daromadiga, xarajatlarini qoplashiga qanday ta’sir etishini bilish uchun, masalan, bunday korxona o‘z xarajatdarini qanday qoplaydi, degan savollarga javob topiladi va bunda sintez usullari keng ishlatiladi. Analiz (tahlil) usulida o'rganiladigan obyektni bo‘laklarga bo'lib, alohida-alohida o'rganilsa, sintez usulida ular haqidagi axborotlarni umumlashtirib, umurniy xulosalar chiqa- riladi.