0‘zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi erkin Egamberdiyev mikroiqtisodiyot

Soliq to‘lagunga qadar bo‘lgan daromad (foyda)ga «Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risida»gi Nizomning 1- ilovasida keltirilgan buxgalteriyadagi foyda bilan soliq solinadigan foyda o‘rtasidagi doimiy tafovutlar qo‘shilib, mazkur Nizomning 2- ilovasida keltirilgan xarajatlarni soliq solinadigan bazadan chiqarib tashlash vaqtidagi tafovutlar qo‘shiladi yoki chegirmalar va qonun- chilikka muvofiq soliq imtiyozlari chegiriladi.

Yuqorida keltirilgan ko‘rsatkichlar xo‘jalik yurituvchi subyektlaming 2-shakl «Moliyaviy natijalar to‘g‘risida»gi hisobotida o‘z aksini topadi.

Olmaota shahridagi «Alkor» mashinasozlik korxonasining moliyaviy natijalarini quyidagi ma’lumotlardan ko‘rish mumkin:

] 7-jadval

Soliq to‘lagunga qadar moliyaviy natija	30859		7117
Foyda (daromad)dan soliq		18056		5081
Boshqa soliq va ajratmalar		256		201
Hisobot davridagi sof foyda (zarar)	12547		1835

Bu korxona sport bilan shug‘ullanish uchun zarur bo‘lgan 20 xilga yaqin trenajyor uskunalari ishlab chiqaradi.

Korxona ixtiyorida qolgan sof foyda quyidagi ishlarga taqsimlanadi:

• 
  ishlab chiqarishni rivojlantirish;
  
• 
  rezerv fondini yaratish;
  
• 
  divedentlarni to‘lash;
  
• 
  yil yakunlari bo‘yicha moddiy mukofotlar berish.
  

Taqsimlanmay qolgan foyda balans passivining birinchi qismi

bo‘lgan «Xususiy mablag'larni yaratish manbalari» qismining tarkibida turadi.

Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinadiki, korxona ixtiyorida qolgan sof foyda hisobot yilida ancha kam bo‘lgan. Sotilgan tovar mahsulotlari rentabelligi o‘tgan yili 18,8 % (46205:245129)-100; hisobot yilida (24856:322946)-100=7,6% bo‘lgan, ya’ni salkam 2,5 marta past bo‘Igan. Bunga sabab mahsulot tannarxi keskin oshib ketgan, foyda tarkibidagi o'zgarishlar qoniqarli bo‘lmagan.

Foydani, birinchidan — tadbirkorlik faoliyati uchun to'langan haq; ikkinchidan — bu ixtirolik, firnpani boshqarishdagi qobiliyati uchun to'langan haq; uchinchidan — tavakkalchilik, hali natijasi noma’lum bo'Igan tadbirkorlik faoliyati uchun to‘langan haq deb izohlash mumkin. To‘rtinchidan — bu monopol foyda. Bunday foyda doimiy bo‘lmaydi.

Bir xil foydaga har xil miqdordagi kapital hisobiga erishish mumkin. Shuning uchun, har doim ham olingan foyda miqdori hali ishlab chiqarishni samarador ekanligini ko'rsatmaydi. Shuning uchun ham mikroiqtisodiyot ilmida — «pirovard xarajat», «pirovard daromad», «pirovard foydalilik» kabi ko'rsatkichlar ishlatiladi. Ular ishlab chiqarishning haqiqiy samaradorligi darajasini, me’yorini ifodalaydi.