0‘zbekiston respublikasi oliv va orta maxsus ta’lim vazirligi

Maktahgacha ta’lim muas-
sasalarida huquqiy tarbiyani
tashkil etish


Huquqiy tarbiyani tashkil etish dav-
. rida bolalar faoliyati mazmunini tahlil
etish, uiarda o^lz faoliyatlariga nisbatan
tanqidiy yondashuvni qaror foptirish, shu-
iiingdek. o‘z faoliyatlarini real baholashga od'gatib borish talab etiladi.
Bolalarga huquqiy tarbiya berish jarayonida O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. fuqarolik jamiyali asoslari, milliy davlat tuzilishi, davlat organlari tizimi,¹ vakil lik hokimiyati organlari, 0‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, Respublika Vazirlar Mahkamasi, vazirliklar va davlat qo‘- mitalari, mahalliy boshqaruv organlari, fuqarolarining o‘zini o‘zi bosh- qarish organlari. Qoraqalpogdston Respublikasi Vazirlar Kengashi kabi organlar faoliyati haqida ilk tushunchalarni o’rgamsh. shuningdek, 0‘zbekiston Respublikasi ichki vatashqisivosati mohiyatini o‘zlashtirish: xalqaro huquqiy munosabatlarni yodgaqo'yiiishi tartibi bilan tanishib. bu haqida ham ilk tasavvurlarga ega bo‘lib borar ekanlar. ayni vaqtda uiarda nafaqat huquqiy ong, balki sivosiy ong ham shakllatiadi. Zero, jamiyat tizimi, uning amal qilishi uchun asos hodgan g‘oya va qarashlar o‘z navbatida huquqiy g'ova va qarashlaming vujudga kelishini ta’mmlavdi.
Madumki. 1989-yiI 20-noyabrda BMT Bosh Assambleyasi tomo- nidan «Bola huquqlari to‘g‘risida konvensiya» qabul qilingan bodib, 0‘zbekiston Respublikasi mazkur konvensiyaga 1992-yil 9-dekabrda qo‘shilgan va Respublikamiz uchun konvensiya 1994-yil 29-iyuldan boshlab qoquniv kuchga kirgan. 2008-yil T-yanvarda CVzhekiston Res-

publikasining «BoJa Jiuquqlarijiing ka.foJatJari to^!gⁱrisida»gi Qonuni qabul qilindi. Qonunda 18 yoshga todgunga qadar shaxslarni bola deb tushunish. ota-onalar, farzandlikka oluvehilar. vasiylar va homiylar boialaming qonuniy vakil lari hisoblanishi. ota-ona qaramog'idan mah- rum bodgan boialaming ta’minotini ta’minlash, ta‘lira-tarbiya berish, hu- quq va manfaatlarini himoya qilisb ucbun.14 yoshga to'Jmagan voyaga yetmaganlarga vasiy va 14 yoshdan 18 yoshgaeha bodgan voyaga vetma- ganlarga homiy tayinlanishi, yetim, jismoniy, aqliv va ruhiv nuqsonli, ijli- moiy himoyaga muhtoj boialaming davlat tomonidan himoya qilinishi belgilab qo‘vildi.«Ishga qabul qilisb uchun eng kichik yosh to‘g‘risida»gi konvensiyani ratifikatsiya qilish to'gdisida 2008-yil 4-aprelda. «Bolalar mehnatining og‘ir shakllarini ta'qiqlash va yo‘q qilishga doir shoshilinch choralar to‘g‘risida»gi Jeneva konvensiyasini ratifikatsiya qilish to^;g‘ri- sida 2008-yil 8-aprelda Qonunlar qabul qilindi.

Mazkur konvensiyalarni ratifikatsiya qilish to’g'risida Qonunlar qabul qil/nganligi munosabati bilan O^lzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2008-yil 12-sentyabrda 207-sonli qarori qabul qilinib. Milliy harakat rejasi lasdiqlandi va bolalar mehnatining ogdr shakllarini ta'qiqlash, yo^q qilishga doir chora-tadbirlar ko'rildi. 2008 yil 16-aprelda voyaga yetmaganlar huquqlarini himoya qilishga doir qo- nun hujjatJariga o'zgartish va qo'sliimchaiar kiritish munosabati bilan O'zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning o'zini-o‘zi boshqarish organlari to'g"risida»gl Qonuni va Oita kodeksiga o'zgartishlar kiritllib, fuqarolaming o'zini-o'zi boshqarish organlari. tadim, davolash va bosh- qa muassasalaming mansabdor shaxslari hamda fuqarolarga ota-onalar qaramog’idan mahrum bodgan bolalar haqidagi niadumotlarni vasly- lik va homiyiik organiga taqdim etish majburiyati yuklatildi. Ota-ona qaramogddan mahrum bodgan bolalar urg'risidagi madumotlarni va- siylik va homiyiik organiga xabar qilmaslik. ■ ularni joylashtirishda qonun talablarini buzganlik uchun ma’muriy javobgarlik belgilandi, Oliy Majlis Seuatining o’n oltinchi yalp/ majlisida bolalar savdosi, bo­lalar fohishabozligi va bolalar pornografiyasi amaliyolidan bolalarni himoyalash, bolaning sogdig'iga xavfi tug’dirish yoki ta'lim olishiga monelik qilish voxud lining salomatligiga, jismoniy. aqliv, ma’naviy, axloqiy va ijtimoiy kamol topishiga zarar-zahmat yetkazishi mum kin bodgan iqtisodiy ekspluatatsiyadan hamda bar qanday ishni. bajarishdan himoya qilish maqsadida «0‘zbekiston Respublikasining Bola huquqlari




tHuquqiv madaniyat tushunchasi — huquqning rivojlanish darajasi, aholining huquq haqidagi tushunchasi, qonunchilikning ahvoli, huquqning obro'si va shu singari unsurlardan tashkil topadiY'.
A.F, Nikitin esa shaxs huquqiy madaniyati tarkibini mshunishga o‘zi- ga xos tarzda yondashadi hamda shaxs huquqiy madaniyatim murakkab psixologik hodisa deb baholaydi. U chunonehi, uning tarldbiy qismlarini: .huquqiy bilimlar va ulami amalivotda qodlay olish ko'nikmasi; qonuhga nisbatan shaxs munosabati va nihoyat shaxsning huquqiy mazmunga ega bodgan Vaziyatlardagi faoliyatidan iboratwdeb ta‘kidlaydF^s.
Demak. shaxs huquqiy madaniyati negizida quvidagilar aks etadi:

1. 
   huquq va huquqiy tizim bomsida yetarii madumotga ega bo dish, huquqiy bilim asoslarini odganish, ularni odganishga bodgan ehtiyoj va qiziqishning hosil bodishi, egallangan nazariy-huquqiy bilimlami ama- liyotga tadbiq etish borasidagi ko‘nikmani shakllantirish hamda mala- kaga ega bodish;
   
2. 
   ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy. madaniv munosabatiarni uyushtirish. chogdda o'z faoliyati timsolida huquqiy madaniyat unsurlarini namoyon etish, ijtimoiy-siyosiy hamda huquqiy faollikni yuzaga keltira olishda kodinadh
   

Shaxs huquqiy madaniyatini quyidagi ikki asosiy qismga ajratish mumkin;

1. 
   huquqiy ong; 2) huquqiy faoliyat. ^{37 38}
   

37. Tadjixanov., Saidov A. Huquqiy madaniyat nazariyasi. 2-tomlik.—Toshkent, 0‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi. 1998-182-beT..


38. Hmkuihh A, OrBeuTiieHHOCT HeeoBepmeHHO.ieTHUx. - Mocxua, HpocBemetrae, 1990.-109-c..