0‘zbekist0n respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta'lim vazirligi 0‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

Asosiy (tayanch) saralash bekatlari kuchli vagonlar oqimiga va katta miqdorda mahalliy ish hajmiga ega boigan hamda yuklami ommaviy ravishda ortuvchi va tushiruvchi, zarur hollarda vagon­lar oqimini saralovchi rayonlarda, muhim magistral (yo‘nalishlar) liniyalar kesishadigan chorrahalarda quriladi. Ushbu bekatlarning • asosiy vazifasi uzoq manzillaiga to^<g^<ridan-to‘g^cri o‘zgarmay bo­radigan poyezdlarni tuzishdan iborat. Shu qatorda asosiy (tayanch) bekatlarda boshqa kategoriyali yuk poyezdlari ham tuziladi. Asosiy bekatlar bir saralash tizimi da sutkasiga 3 — 4 ming vagonni qayta ishlaydi, ayrim saralash tizimlari esa sutkasiga 6,5 — 7,5 ming va undan ham ko‘proq vagonlarni qayta ishlay oladi.
Rayon saralash bekatlari tugunlarda, ushbu va boshqa turdagi saralash bekatlari oraligldagi uchastkalarda paydo boladigan va

tarqalib ketadigan vagonlar oqimini qayta ishlaydi va shu qatorda yondosh uchastkalarga uchastka, terma va eltib beruvchi poyezd­lar tuzadi, ayrim holatlarda esa kam sonli o'tuvchi poyezdlar tu- zadi. Rayon bekatlariga shu qatorda port saralash bekatlari va yirik sanoat rayonlariga xizmat ko‘rsatadigan sanoat bekatlari ham kiradi.
Saralash vositalarining turiga qarab saralash tepaligi bor bo‘lgan va saralash tepaligi bolmagan bekatlar bo‘ladi. Ularning birinchisi poyezd tarkiblarini tarqatish va yangilarini tuzish uchun o‘ta quwatli, katta, o‘rta va kichik quvvatli saralash tepaliklari bilan jihozlanadi, ikkinchilari esa strelkali bo‘g‘izlari nishablikda joylashgan yoki tepalikda joylashgan tortish yo‘llari bilan jiho­zlanadi. Saralash tepaligi bo‘lmagan bekatlar amalda uchastka bekatidan tepalikli saralash bekatiga o‘tishda oraliq holatni egal- laydi, ularda saralash yo‘llari va qayta ishlanadigan vagonlar soni ko‘p bo‘lmaydi.
Ayrim chet ellarning temir yollarida butun bekat uzunligida yoki uning saralash yo‘nalishida alohida parki boshidan oxiri­gacha yaxlit nishablikda joylashgan saralash bekatlari mavjuddir.
Qabul, saralash va jo'natish parklari birgalikda saralash tizimini (saralash komplekti) tashkil etadi. Saralash komplektlarining soni- ga qarab ikki turdagi bekatlar boladi: bir tomonli (bir komplektli) saralash bekatlari, bir tizimda barcha tutashadigan yo‘nalishlardan keladigan vagonlar oqimi qayta ishlanadigan va bir tizimdagi park- lar toq yo'nalishdagi, ikkinchi tizimdagi parklar juft yo‘nalishdagi vagonlar oqimini qayta ishlovchi ikki tomonli (ikki komplektli) saralash bekatlari. Ikki tomonli bekatlarda saralash tepaligi bilan iJckala tizim yoki ulardan biri jihozlanishi mumkin.
Hozirda saralash yo‘nalishiga qarshi yo‘nalish poyezdlarini qabul qilish va jo‘natish parkidan chiqarib yuborish uchun halqasimon kelish va ketish yo‘llari boigan bir tomonli saralash bekatlari qurilgan. Shu qatorda yarim halqasimon o‘tish yollari va tepalik osti ko‘prikli olkazish yollari hamda olkinchi poyezdlar uchun tranzit parklari har xil (qabul yoki jo‘natish parklariga parallel) joylashgan saralash bekatlari ham mavjud. Asosiy parklaming o‘zaro joylashuviga qarab uch xil saralash bekatlari boladi: parklari ket­ma-ket, parallel va kombinirlashgan turdagi bekatlar. Oxirgi tur­dagi bekatlarda faqat yagona bir park saralash parkiga ketma-ket, boshqasi esa saralash parkiga parallel joylashgan boiishi mumkin.

Saralash bekatlari ommaviy ravishda yuklar ortiladigan va tushiriladigan rayonlarda (qazilma boylik havzalaridan chiqiskda, yirik sanoat markazlariga yaqinlashishda, yirik dengiz va daryo portlari yaqmida) hamda kelib birlashadigan liniyalar orasidan katta miqdorda vagonlar oqimi o‘tadigan va ko‘plab poyezdlar qayta ishlanadigan temir yo‘l tugunlarida joylashadi.
Temir yo‘l tarmoqlarida, shu jumladan, MDH davlatlari- ning temir yollarida saralash bekatlari bir tekis joylashmagan. Bunga sabab, sanoat markazlari va katta shaharlaming tarixiy rivoj- ianishi, ularda temir yoi tarmoqlarining zichligi, vagonlar oqimining rniqdori va sh.k.
Bunday hoiat mavjud saralash bekatlari orasida ishlarni to‘g‘ri taqsimlash, bekatlami rivojlantirish bo‘yicha chora-tadbirlar belgilash, o‘sib borayotgan vagonlar oqimining quvvatiga qarab yangi saralash bekatlari qurishni rejalashtirish, vagonlardan to‘g'ri boradigan marshrutlar tuzish, yangi liniyalarni o‘tkazish, sa- noat konxonalarining joylashuvi kabilarga bogiiq.
Vagonlar oqimi katta boiganda saralash ishlarini texnik jihat- dan kuchii ta’minlangan katta quwatli saralash bekatlarida jam- lai.li. bekatni rivojlantirish, ularni jihozlash sarflarini kamayti- radi, u kompleks mexanizatsiyaiash va avtomarlashtirish tizim- laridan samarali foydalanish, vagonlarning belgilangan manzil- lariga yeiib borguniga qadar yo‘!da qayta ishlanisii sonini, vagon­larning turish vaotlari va ishlatish sarflarini kamaytirish imkoni- ni beradi.

4. 
   Saralash bekatlarining namunaviy chizmalari
   

Temir yoilarda bekatlar va tugunlarni loyihalash bo‘yicha amaldagi yo‘riqnomaga binoan temir yoilarda asosiy chizma sifatida saralash komplektida (tizimida) asosiy parkiari ketma-ket joy­lashgan, ayrim hollarda esa parkiari aralash (kombinirlashgan) turda joylashgan saralash stansivalarini qollash tavsiya etiladi.